Η ...πτώση και η ...ανάσταση

(Ημιχρόνιο δεύτερο, δηλαδή συνέχεια από το πρώτο ημίχρονο)

Φυσικές καταστροφές, οικονομικές καταστροφές, προβλήματα υγείας, (άλλων ως επί το πλείστον) δύο βαριά επεισόδια υπερκόπωσης πέρασαν χωρίς επιπτώσεις, όχι όμως και μια κινηματογραφική ταινία, το περίφημο Matrix. Επί τρεις μήνες ο κόσμος μου ήταν στον αέρα. Γιατί αντιλήφθηκα με ενάργεια ότι ναι μεν αυτό που βίωνα ήταν αληθινό. Το εξασφάλιζε η βιβλιογραφία του παρελθόντος που είχα ξεκοκαλίσει και η επιβεβαίωση των συγχρόνων γερόντων με τους οποίους είχα διαρκή επαφή. Πόσο όμως αληθινή ήταν αυτή μου η αλήθεια; Κατάλαβα ότι δεν ήταν δυνατόν να είμαι βέβαιος και συμπέρανα μετά από πολύ σκέψη ότι μπορώ να είμαι βέβαιος μόνο στα πλαίσια των ανθρωπίνων δυνατοτήτων μου και ότι επιλέγω να θεωρώ αληθινό αυτό που δεν μπορώ να αποδείξω ότι δεν είναι αληθινό!

Τότε, ούτε που μου πέρασε από τον νου τι ρωγμή είχε ανοίξει στον ζωή μου! Απλώς το ερώτημα, τι είναι αληθινό ήρθε στο προσκήνιο της σκέψης μου και ήρθε και έμεινε. Γιατί πριν περάσουν λίγοι μήνες το θεολογικό οικοδόμημα της πίστης μου κατέρρευσε. Και κατέρρευσε σε πολλά επίπεδα και με πολλούς τρόπους ταυτοχρόνως. Δεν ήταν μόνο το πρόβλημα της Πτώσης που περιγράφω στον Πλανήτη της Θεολογίας. Ταυτόχρονα μελετώντας για την άλλη εργασία που έτρεχε παράλληλα όλα αυτά τα χρόνια, την Υπόθεση των Λογικών Κβάντων συνειδητοποίησα ότι το βίωμα δεν εξασφαλίζει την ορθότητα της ερμηνείας του. Είχα έρθει σε επαφή με το πρόβλημα της διάκρισης της ερμηνείας και της εξήγησης ενός πειράματος.

Δεν είχα ούτε τότε ούτε τώρα αμφιβολία για την αληθινότητα αυτών που εβίωνα όλα αυτά τα χρόνια, πρόκειται για ένα πλήθος θαυμαστών γεγονότων, αλλά συνειδητοποίησα ότι ο τρόπος που τα εξηγούσα, με όρους δηλαδή δράσης του θείου αλλά ακόμα περισσότερο η ερμηνεία που τα έδινα, με βάση την ασκητική παράδοση της Εκκλησίας, ήταν λανθασμένη. Ναι προσευχόμουν στον Χριστό, όμως αυτά τα οποία αισθανόμουν δεν είχαν πηγή τον Χριστό. Δεν ήταν αυταπάτη ούτε αυθυποβολή ούτε φυσικά ...δαιμονικά. Απλά ο Χριστός όπως και όλο το οικοδόμημα της χριστιανικής πίστης ήταν κάτι το ψευδές και επομένως αυτά που ζούσα εγώ αλλά και όσοι άλλοι είχαν παρόμοιες εμπειρίες, έπρεπε να εξηγηθούν αλλιώς και να ερμηνευθούν με διαφορετικούς τρόπους.

Όταν ξεκαθάρισα το θεολογικό τοπίο, κατάλαβα ότι δεν είχα άλλη επιλογή. Έπρεπε να σταματήσω, μέχρις ότου να αποκατασταθούν τα πράγματα, να καταλάβω τί είναι αυτό που έκανα, αν ήταν πράγματι αβλαβές, αν μπορούσα να το εξακολουθήσω με διαφορετικές προϋποθέσεις, σε κάθε περίπτωση έξω από τα εκκλησιαστικά πλαίσια. Πράγματι μια ωραία μέρα είπα, προσευχή τέλος και έτσι σταμάτησα να κάνω κομποσκοίνι. Και φυσικά ο τρόπος της ζωής μου, κληρικός σε ένα μοναστήρι δεν είχε πλέον νόημα. Να λέω και να κάνω πράγματα που δεν πιστεύω δεν είχε νόημα και δεν υπήρχε περίπτωση να το κάνω.

Γρήγορα βρέθηκα προ νέας εκπλήξεως που είχε πολύ ενδιαφέρον. Από την πρώτη αρχή της χειροτονίας μου εις διάκονο και στην συνέχεια ως ιερέα, κάθε φορά στην θεία λειτουργία εβίωνα το ίδιο βίωμα που περιέγραψα κατά την προσευχή. Όταν χειροτονήθηκα ήμουν ήδη αρκετά μεγάλος και αυτή η κατάσταση ήταν πια παγιωμένη. Λογαριάστε, από το 1985 μέχρι το 2006 έκανα στα σίγουρα δύο λειτουργίες την εβδομάδα και για πολλά χρόνια τουλάχιστον τρεις, πόσες λειτουργίες έκανα συνολικά. Όλες αυτές τις φορές με ελάχιστες εξαιρέσεις στην διάρκεια της λειτουργίας χανόμουν σε ένα άλλο κόσμο.

Φυσική συνέπεια ήταν να είμαι φοβερά κακός στο τυπικό. Ότι λάθος είναι δυνατόν να γίνει το έκανα, άπειρες φορές ρεζιλεύτηκα αλλά καμιά φορά δεν στενοχωρήθηκα, δεν το κρύβω περνούσα ωραία, παρ’ όλους τους φρικτούς πόνους που είχα στα πόδια. Φαντασθείτε λοιπόν την έκπληξή μου όταν διαπίστωσα ότι και στην νέα μου κατάσταση, όταν είχα πια σταματήσει να κάνω προσευχή, όταν πια θεωρούσα ότι όλα όσα έκανα στον ναό ήταν απλό θέατρο, εν τούτοις όποτε ήθελα, χωρίς καμιά δυσκολία μπορούσα να ξαναζώ την ίδια κατάσταση! Πλέον βεβαιώθηκα ότι, ό,τι πίστευα παλιά ήταν λάθος, ότι τα φαινόμενα που ζούσα κατά την προσευχή έχουν άλλη φυσική εξήγηση και σταδιακά, πέραν του ότι πέρασα αρκετά καλά σαν παπάς που δεν πιστεύει ούτε στον Χριστό ούτε στην Εκκλησία, βεβαιωνόμουν και εμπειρικά ότι οι νέες ερμηνείες που ανέπτυσσα είχαν σοβαρές πιθανότητες να είναι κοντά στην πραγματικότητα.

Το αποκορύφωμα ήρθε οκτώ χρόνια αργότερα, όταν μέσα από μια διαδικασία που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ξανά άρχισα να ασκώ την προσευχή με αποτελέσματα ακριβώς ίδια με αυτά που είχα παλιότερα! Σαν να μην πέρασε ούτε μια μέρα. Τώρα, μετά την έκδοση του Σοκ και Δέος μπορώ να προσεύχομαι με τρόπο που ξέρω ότι πολλοί μοναχοί και κληρικοί θα ήθελαν αλλά δεν μπορούν, που λέει ο λόγος ούτε στο όνειρό τους. Και μάλιστα και τώρα η προσευχή έχει τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα στην υπόλοιπη ζωή μου! Ήταν κάτι που πράγματι μου έλλειπε όλα αυτά τα χρόνια...

( Συνεχίζεται)

ΕΜΕΣΕΘ

(ημίχρονο της εισαγωγής)

Δεν το αρνούμαι, την ζωή μου την έχω περάσει κυρίως μόνος μου, αλλά όχι γιατί είμαι μοναχικός τύπος. Κάθε άλλο, απολαμβάνω τα μέγιστα την συναναστροφή μου με άλλους. Απλώς δεν βαριέμαι και όταν είμαι μόνος, περνάω μια χαρά …μαζί μου. Ακόμα και στην εποχή που ζούσα σχετικά απομονωμένος είχα πάντα πίστη και ελπίδα στην συνεργασία. Όσο μόνος έχω περάσει άλλο τόσο έχω αναζητήσει την συνεργασία.

Μάλιστα εκείνα τα χρόνια την ονειρευόμουν, ο τάλας, στα πλαίσια τα εκκλησιαστικά. Βλέποντας τα προβλήματα, σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο φανταζόμουν ότι αν ενωνόταν οι εσωτερικές δυνάμεις της εκκλησίας, τότε και μόνο τότε θα είχαμε ελπίδα για επίλυσή τους. Όσοι ξέρουν, θα θυμούνται την φιλολογία για την συνοδικότητα της ορθοδοξίας και τα άλλα συναφή που ήταν τόσο αγαπητά στους κύκλους των προοδευτικών θεολόγων της εποχής εκείνης. Μερικοί ακόμα και σήμερα έχουν σχετικές φαντασιώσεις…

Πολύ νωρίς μου κόπηκε ο βήχας. Εκείνα τα χρόνια είχα συνήθεια να επισκέπτομαι όποιον άκουγα ότι ήταν αξιόλογος και έτσι σε ένα ταξίδι μου, περαστικός από την Αθήνα συνάντησα τον π. Επιφάνιο Θεοδωρόπουλο. Του είπα και μου είπε πολλά και στο τέλος του ανέφερα και τις σκέψεις μου για μια ενδεχόμενη ενδοεκκλησιαστική συνεργασία. Μου το ξέκοψε τελείως. Στην εκκλησία δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν συνεργασίες, γιατί ο κάθε ένας έχει ως αλήθεια την δική του άποψη και δεν μπορεί να πάει με το λάθος, την άποψη του άλλου και μου ανέφερε κάποια χαρακτηριστικά την εποχή εκείνη περιστατικά από την ζωή του για να μου διασαφήσει γιατί αυτό που σκεπτόμουν ήταν φύσει αδύνατον.

Ήταν πολύ πειστικός και άφησα όλες τις σχετικές ιδέες. Στην συνέχεια κατάλαβα βαθύτερα και πληρέστερα τις αιτίες του προβλήματος, η διάθεση όμως δεν με εγκατέλειψε, μέχρις ότου κάποια στιγμή πριν από μια δεκαετία φάνηκε μια δυνατότητα συνεργασίας. Το αντικείμενο πλέον ήταν η σχέση της θεολογίας-θρησκείας με την επιστήμη. Η ενασχόλησή μου με το αντικείμενο αυτό, ήδη τότε για περίπου μια δεκαετία, με είχε πείσει τόσο για το εύρος του εν λόγω πεδίου, όσο και για την αδυναμία ενός ανθρώπου, οποιουδήποτε να το καλύψει μόνος του. …Ακόμα και εγώ …ήμουν λίγος! Η γνωριμία μου με κάποιους καλούς φίλους μου έδωσε κάποια ψιχία τέτοιας συνεργασίας. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι μοιραζόμασταν την ίδια διάθεση να κάνουμε κάτι πιο σοβαρό.

Σοβαρό και Ελλάδα είναι κάτι το ασύμβατο, αλλά επειδή η επιθυμία δεν μας έφυγε καθώς τα χρόνια πέρασαν και άλλαξαν οι καταστάσεις, κάποια στιγμή αυτή η διάθεση πήρε νέα δυναμική. Ενεπλάκησαν και άλλοι φίλοι και στο τέλος γεννήθηκε η ΕΜΕΣΕΘ, Η Εταιρεία Μελέτης των Σχέσεων της Επιστήμης με την Θρησκεία, ένας μη κερδοσκοπικός σύλλογος με καθαρά ερευνητική και επιστημονική και θεολογική στόχευση, μακριά από κάθε δογματική ή άλλη δέσμευση.

Η ιδέα δεν είναι να προωθήσουμε κάποιες ιδέες, αλλά να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο στο οποίο οι ιδέες να έρχονται σε πραγματικό διάλογο. Τα θέματα στο χώρο αυτό είναι πάρα πολλά και εξαιρετικά ενδιαφέροντα από πολλές απόψεις. Η επαφή μας με την διεθνή βιβλιογραφία μας αποκάλυψε την ευρύτητα, σοβαρότητα και ποιότητα των σχετικών συζητήσεων που λαμβάνουν χώρα στα ξένα πανεπιστήμια. Εδώ επικρατεί η πόλωση, όπως και σε όλα τα άλλα θέματα. Αυτό το κενό θέλουμε να καλύψουμε και δεν είναι εύκολο, γιατί δεν υπάρχει κουλτούρα διαλόγου στην κοινωνία μας.

Πάντως εμείς προσπαθούμε. Προτρέπω τον αναγνώστη να επισκεφθεί την ιστοσελίδα της ΕΜΕΣΕΘ για να πάρει μια ιδέα για αυτήν. http://www.emeseth.gr/portal/ Βέβαια είναι μια ερασιτεχνική προσπάθεια και έχει ατέλειες. Τι να κάνουμε, στην Ελλάδα είναι αδιανόητη η πιθανότητα χρηματοδότησης μιας τέτοιας προσπάθειας και επομένως όλα γίνονται από το περίσσευμα. Στην ιστοσελίδα υπάρχουν πληροφορίες για την δράση της ΕΜΕΣΕΘ, το καταστατικό της που φανερώνει αναλυτικά τους στόχους και τις επιδιώξεις της, αλλά και υλικό άρθρα και άλλα κείμενα που αναφέρονται με προβληματισμούς σχετικούς με το αντικείμενο της εταιρείας, υλικό το οποίο διαρκώς θα ανανεώνεται. Θα ήταν καλό όποιος ενδιαφέρεται να εγγραφεί στην ιστοσελίδα έτσι ώστε να έχει πρόσβαση στο μεγαλύτερο μέρος των περιεχομένων. Ένα μέρος μένει προσιτό μόνο για τα μέλη της εταιρείας.

Αν κάποιος βρίσκει την ιδέα ενδιαφέρουσα θα ήταν …μια πολύ καλή κίνηση να έρθει κοντά μας, είτε φυσικά, αν ζει στην Αθήνα, είτε νοερά δηλαδή ηλεκτρονικά μέσω του διαδικτύου για να βάλει και αυτός το λιθαράκι του σε αυτήν την προσπάθεια. Οι προϋποθέσεις και οι όροι αναφέρονται στο καταστατικό στην παρακάτω διεύθυνση.

http://www.emeseth.gr/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=60:2009-09-13-14-44-51&catid=39:2009-07-09-18-57-15&Itemid=61

Ο λογότυπος της ΕΜΕΣΕΘ, στην φωτό, είναι προϊόν …συνεργασίας μελών της ΕΜΕΣΕΘ και της κ. Χρυσάνθης …ξεχνάω το επίθετό της, συζύγου φίλου και μέλους της ΕΜΕΣΕΘ)

(η συνέχεια της εισαγωγής στο ...δεύτερο ημίχρονο!)

Ο μονάχος, μοναχός Αρσένιος!

(Συνέχεια από το προηγούμενο)
Τώρα είναι αρκετά εύκολο να απαντήσω σε ένα ερώτημα που μου ετέθη άπειρες, κυριολεκτικά, φορές, από την αρχή της ιστορίας που διηγούμαι, μέχρι και σήμερα. Πως έγινε και έγινα μοναχός. Πράγματι η απόφασή μου αυτή προκάλεσε έκπληξη σε όσους με γνώριζαν, γιατί τίποτα δεν προδίκαζε μια τέτοια κίνηση. Και εγώ ακόμα, λίγο καιρό πριν το αποφασίσω, δεν το είχα καν σκεφτεί!
Όμως όταν τελείωσα το Πολυτεχνείο είχα ήδη τρία χρόνια ίσως και περισσότερο που α-σκούσα την νοερά προσευχή και ήδη γευόμουν τους καρπούς της. Ο ψυχισμός μου είχε ισορροπήσει, ο συναισθηματικός μου κόσμος ήταν πλήρης και ήμουν ήδη, όπως και τώρα, άνθρωπος που κατευθύνεται από το αποτέλεσμα. Ενώ σε όλη την προηγούμενη ζωή μου ήμουν μόνιμα …ερωτευμένος κάποια στιγμή η ανάγκη ή η τάση προς το γυναικείο φύλο εξαφανίσθηκε γιατί στην θέση της υπήρχε ένα ισχυρός ανταγωνιστής.
Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι προσευχή με αυτόν τον τρόπο έχει ένα καθαρά ερωτικό χαρακτήρα. Αισθάνεσαι ότι δίνεις και παίρνεις αγάπη και βέβαια, όταν ζεις στην Ελλάδα του 1980 σε χριστιανικό περιβάλλον, το αντικείμενο της αγάπης, δεν θα είναι ούτε ο Αλλάχ, ούτε ο Κρίσνα, αλλά ο Χριστός! Και τουλάχιστον σε μένα, αυτή η σχέση είχε ένα σταθερό χαρακτήρα που έδιωχνε κάθε ανασφάλεια ή φόβο και κατά συνέπεια το να κινηθώ προς τον μοναχισμό ήταν η φυσική εξέλιξη. Αντίστοιχα και αυτή μου η απόφαση, για είκοσι ακριβώς χρόνια 1981-2001 δεν ετέθη ούτε κατ’ ελάχιστο υπό αμφισβήτηση και όλες οι επιλογές μου είχαν ένα και μοναδικό στόχο, να εξυπηρετούν αυτήν την πραγματικότητα.
Έτσι λοιπόν όταν η ένταση αυτού που στον εκκλησιαστικό χώρο ονομάζεται θείος έρως ξεπέρασε ένα κατώφλι, όλα άλλαξαν …και αποφάσισα να γίνω μοναχός! Μου ήταν εντελώς αδιάφορα όλα όσα συνιστούν το εξωτερικό περιτύλιγμα της σύγχρονης μοναχικής ζωής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι με δυσαρεστούσαν κιόλας! Απλώς δεν ήταν το κυρίως θέμα. Έγινα λοιπόν μοναχός γιατί πίστευα ότι αυτός ήταν ο δρόμος που θα ανέπτυσσε καλύτερα αυτό που ήδη είχα και όχι προσδοκώντας να αποκτήσω κάτι στην συνέχεια. Αυτό συνιστά τεράστια διαφορά σε σχέση με την συντριπτική πλειοψηφεία των ανθρώπων που γίνονται μοναχοί. Αυτή η επιλογή δεν ήταν αποτέλεσμα τόσο λογική σκέψης, όσο συντονισμός με τις εσωτερικές παρορμήσεις. Δυστυχώς δεν προβληματίσθηκα, δεν το έψαξα δεν αναζήτησα εναλλακτικούς δρόμους, κάτι που ήταν στην πραγματικότητα εκτός κάθε δυνατότητάς μου, την εποχή εκείνη. Προφανώς ήμουν καταδικασμένος που λένε …από χέρι!
Τραγικό λάθος, αλλά στην συνέχεια όλα έρχονται λες και ήταν προ-προγραμματισμένα. Μια λανθασμένη επιλογή και στην συνέχεια ατέλειωτη σειρά σωστών επιλογών, εκτός από μια ακόμα για την οποία δεν έχει νόημα να μιλήσω τώρα. Και πρώτη και καλύτερη το γεγονός ότι βρέθηκα ως μοναχός κάπου έξω από την Θεσσαλονίκη και όχι στο Άγιο Όρος! Γιατί εκεί άρχισαν να ανοίγουν τα μάτια μου και είχα όλη την ευχέρεια κινήσεων ώστε να κάνω αυτό που μου φαινόταν πιο σωστό.
Ποτέ στο παρελθόν δεν είχα την ευχέρεια να εξηγήσω πλήρως γιατί επεδίωκα την μόνωση, για ποιο λόγο τελικά βρέθηκα να ζω σε ένα ξύλινο καλύβι 4,5 μ. επί 5,5 μ. Και γιατί στην συνέχεια πάλι επέλεξα να μένω μόνος μου. Η αλήθεια είναι ότι τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια η ησυχία ήταν απαραίτητη για την επιτέλεση αυτού που ήταν το σημαντικότερο στοιχείο της ζωής μου. Προς το τέλος της περιόδου οι λόγοι ήταν πια άλλοι. Πάντως ήμουν ήδη αξιοθέατο! Ένας φωτογράφος που έβγαλε ένα άλμπουμ για την Μακεδονία έβαλε σε αυτό μια φωτογραφία μου και από κάτω είχε λεζάντα: Ο μονάχος, μοναχός Αρσένιος!
Φυσικά όλα αυτά τα χρόνια δεν πίστευα απλώς στον Θεό, …είχα σχέση μαζί Του, ή τουλά-χιστον έτσι νόμιζα! Αυτό ήταν και το λάθος ή η σωτηρία μου. Δεν είχα δισταγμό να σκεφτώ το οτιδήποτε, να θέσω στον εαυτό μου την οποιαδήποτε ερώτηση, να ψάξω το οποιοδήποτε θέμα. Έλεγα η πίστη μου δεν κινδυνεύει. Και πράγματι η ζωή μου συνεχιζόταν αταλάντευτη μέσα από μυθιστορηματικές περιπέτειες και δυσκολίες και εγώ ήμουν ένας μονίμως ευτυχής άνθρωπος. Ένας άλλος πνευματικός με κοιτούσε με απορία και έλεγε, μην λες έτσι, εννοώντας θα ματιαστείς, ή επί το πνευματικότερο, θα σε φθονήσει ο διάβολος! Πράγματι στα χρόνια αυτά σχεδόν, λέω σχεδόν γιατί ίσως υπήρχαν κάποιες εξαιρέσεις, δεν είμαι σίγουρος, δεν γνώρισα άλλον που να τον ζηλέψω.
(συνεχίζεται)

Λίγα λόγια για την εργασία

Για πολλά χρόνια αφιέρωνα καθημερινά δύο ώρες για την προσευχή και τουλάχιστον άλλες δύο ώρες σε αυτήν την εργασία προετοιμασίας. Δεν ξεκινούσα την προσευχή αν δεν ολοκληρωνόταν αυτή η εργασία που είχε σαν σκοπό και τέλος την εξισορρόπηση του ψυχισμού. Στο τέλος της η προσευχή ερχόταν τελείως αβίαστα, φυσιολογικά και υπήρχε ένας θετικός κύκλος ανάδρασης. Η εργασία προετοίμαζε την προσευχή και η προσευχή καθιστούσε όλο και πιο αποδοτική την εργασία. Με την πάροδο των χρόνων φυσικά ο άνθρωπος ωριμάζει, ο ψυχισμός εξομαλύνεται και η ανάγκη για την εργασία αυτή περιορίζεται ως προαπαιτούμενο για την προσευχή. Παραμένει όμως πάντα κεντρικό στοιχείο της ζωής και της ζωής μου.

Μέσα σε αυτήν την εργασία μαθαίνει κανείς να διακρίνει, να αποφασίζει. Η αίσθηση που έχει για τα πράγματα διευρύνεται πλουτίζει, όχι με λογικές αναλύσεις, αλλά με μια εσωτερική πληροφορία για την οποία έχω μιλήσει πολλές φορές σε άλλα κείμενά μου. Μέσα από μια τέτοια διαδικασία ο άνθρωπος “γνωρίζει” τι πρέπει να κάνει, βαδίζει με σταθερά βήματα στην ζωή του, παίρνει αποφάσεις που φαντάζουν πολύ δύσκολες αλλά γι’ αυτόν είναι προφανείς…

Υπάρχει η εντύπωση ότι η νοερά προσευχή πρέπει να καλλιεργείται στην απομόνωση. Η αλήθεια είναι ότι η νοερά προσευχή δεν μπορεί, είναι φύσει αδύνατον να καλλιεργηθεί στην απομόνωση. Τουλάχιστον για τα πρώτα, πολλά, χρόνια. Και ο λόγος είναι ότι την ποιότητά της και τα αποτελέσματά της τα καταλαβαίνει κανείς μόνο στην συναναστροφή με τους άλλους. Διαβάζοντας τα τελευταία χρόνια τα βιβλία του Ίρβιν Γιάλουμ κατανόησα ότι για μένα η συναναστροφή μου με τον οποιοδήποτε άλλο ήταν ένα είδος ομαδικής ψυχοθεραπείας όπου καθοριστικό ρόλο έπαιζε το εδώ και τώρα. Για χρόνια η παρατήρηση του τρόπου με τον οποίο αντιδρούσα στην συμπεριφορά των άλλων απέναντι μου ήταν ο οδηγός και το κριτήριο για τον έλεγχο της ποιότητας της πνευματικής μου εργασίας. Η μόνωση, η απουσία συναναστροφών στερεί τον άνθρωπο από τις αφορμές εκείνες που θα του φανερώσουν τα σημεία στα οποία κανείς πάσχει.

Μέσα από τέτοιες διαδικασίες και τέτοιους τρόπους, η νοερά προσευχή ολοκληρώνει την προσωπικότητα του ανθρώπου, του αναπτύσσει ένα υγιή ατομισμό, σε πλήρη αντίθεση με το υπόλοιπο εκκλησιαστικό σύστημα που βασίζεται στην εκμηδένιση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος πατάει σε σταθερό έδαφος, έχει πλήρη συναίσθηση αυτού που θεωρεί ως αμαρτωλότητά του αλλά αυτό δεν τον προβληματίζει γιατί βιώνει ταυτόχρονα αυτό που θεωρεί ως ζωντανή σχέση με τον Θεό. Οι ανεξέλεγκτες ενοχές εξαφανίζονται. Όλα αυτά είναι καταγεγραμμένα στα ασκητικά βιβλία και στους εκτενείς βίους των αγίων που ακολούθησαν αυτήν την οδό, οι οποίοι όμως δεν είναι πολλοί. Πλην όμως είναι σκεπασμένα με τόσα άλλα στοιχεία που προέρχονται από την λανθασμένη ανθρωπολογία και κοσμολογία, που πια αμφιβάλω αν έχει νόημα για τον μέσο άνθρωπο η ενασχόληση με τα κείμενα αυτά.

Επειδή όλη αυτή η διαδικασία είναι μια διαρκής ακροβασία μεταξύ διαφορετικών έως αντιθέτων καταστάσεων αναπτύσσεται έντονη θεολογική συνείδηση. Η θεολογία από ένα αφηρημένο σύστημα γίνεται κάτι ουσιώδες, αναγκαίο στοιχείο για την κατανόηση και αξιολόγηση του βιώματος. Το βίωμα από μόνο του δεν έχει καμιά αξία, έχει αξία όταν είναι αληθινό και έχει πράγματι διαφορά σημαντικότατη το να είναι αληθινό ή όχι, όπως εξήγησα προηγουμένως. Η θεολογία, σταδιακά και αυθόρμητα έρχεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος. Η θεολογική ακρίβεια φαντάζει να είναι το απαραίτητο στοιχείο για την αληθινή πνευματικότητα. Αυτή η αντίληψη υπάρχει και στα εκκλησιαστικά βιβλία και την είχα ενστερνισθεί πλήρως, αλλά όπως έδειξε η συνέχεια είναι εντελώς λανθασμένη…

Η χριστιανική θεολογία, αλλά και πρακτική, έχει ένα έντονο νεοπλατωνικό χαρακτήρα με συνέπεια την χαρακτηριστική υποτίμηση του σώματος. Και πράγματι στην όλη διαδικασία που περιγράφω το σώμα, τουλάχιστον επισήμως, δεν λαμβάνει μέρος. Σιωπηλώς συμμετέχει με την χρήση του κομποσκοινιού, πλην όμως η συμμετοχή αυτή είναι άτυπη. Αυτή η έλλειψη συνιστά το σημαντικότερο μειονέκτημα της μεθόδου που περιγράφω και ίσως να είναι η αιτία του μικρού ποσοστού επιτυχίας που εμφανίζει στο σύνολο των όσων την ασκούν. Και σε αυτό το σημείο μπορώ να ισχυρισθώ ότι στάθηκα τυχερός γιατί πολύ πριν μπω σε αυτήν την διαδικασία είχα μάθει, δεν ξέρω ούτε το πώς, ούτε το γιατί, να αισθάνομαι και να ακούω το σώμα μου και να λειτουργώ με αυτό. Έτσι δεν έχασα εντελώς την επαφή με αυτό, κάτι που είναι πλέον πολύ σημαντικό. (Συνεχίζεται)

Περί πλάνης ο λόγος!

(Ας λάβει υπ’ όψη του ο αναγνώστης ότι έχω δουλέψει και την πλάνη χειρός και την μηχανική πλάνη…)

Σε αυτήν την κατάσταση ο νους δεν παύει να λειτουργεί, η αίσθηση του εαυτού δεν χαλαρώνει ούτε χάνεται, απλά η προσοχή είναι έντονα στραμμένη προς το “φως” και όλα τα άλλα έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Οι σκέψεις που τυχόν γίνονται ακόμα και οι πράξεις, είπαμε ότι μετά από κάποια χρόνια μπορεί κανείς να έρθει σε αυτήν την κατάσταση κάνοντας διάφορα άλλα πράγματα, γίνονται είτε μηχανικά είτε χωρίς να προσελκύουν την προσοχή. Το ότι ο νους, δηλαδή η λογική σκέψη δεν παύει να λειτουργεί έχει την σημασία της και συμβάλει στην εξέλιξη του εαυτού.

Οι επιπτώσεις όλης αυτής της κατάστασης στην προσωπικότητα είναι παραπάνω από εμφανείς. Κατ’ αρχάς επέρχεται μια συναισθηματική πληρότητα η οποία σταδιακά εκμηδενίζει τις ενυπάρχουσες ανασφάλειες και αποκαθιστά την εσωτερική ισορροπία του ψυχισμού. Αυτά βέβαια με την προϋπόθεση ότι η όλη αυτή διαδικασία γίνεται αβίαστα, φυσικά, φυσιολογικά. Το επισημαίνω αυτό γιατί στον χώρο του μοναχισμού πολλές φορές οι μοναχοί προσπαθούν να βιώσουν αυτήν την κατάσταση κατά ένα εκβιαστικό τρόπο, τότε τα αποτελέσματα είναι εντελώς τα αντίθετα…

Αυτό το “φως” κυριολεκτικά φωτίζει την ύπαρξη και έτσι ο νους βλέπει τον εσωτερικό κόσμο σε ένα ιδιαίτερο, θα έλεγα μοναδικό βάθος και μοναδική καθαρότητα. Κατά την διάρκεια της προσευχής ότι η ένταση του “φωτός” αυξομειώνεται ανάλογα με ποιο τμήμα της ύπαρξης φωτίζει, ή αλλιώς ανάλογα με το είδος των εσωτερικών κινήσεων που συμβαίνουν στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου ή των σκέψεων που ελκύουν την εσωτερική προσοχή του νου. Διακρίνει κανείς διαρκώς περισσότερο τα του εσωτερικού του κόσμου, τις ανωμαλίες, τα προβλήματα, τις πηγές έντασης και ταραχής, είτε πηγάζουν από το εσωτερικό είτε από το εξωτερικό.

Η όλη διαδικασία συχνά πυκνά, αν όχι πάντα συνοδεύεται με δάκρυα. Αυτό είναι ένα μυστήριο πράγμα γιατί κανείς κλαίει χωρίς προφανή …λυπητερό λόγο. Αρχικά μπορεί να κλαίει με αισθητά δάκρυα, δηλαδή να δακρύζουν τα μάτια του, αλλά σταδιακά τα μάτια δεν δακρύζουν όμως έχει την αίσθηση ότι κλαίει. Και κλαίει …ευτυχισμένα! Τα δάκρυα αυτά έχουν τις ίδιες συνέπειες που έχουν τα συνήθη δάκρυα, εξισορροπούν τον ψυχισμό, ανακουφίζουν την ένταση, γίνονται δάκρυα χαράς και αγάπης, αναπόσπαστο στοιχείο της όλης κατάστασης. Και ο ψυχισμός αλλάζει. Αλλάζει γιατί και εκτός της κατάστασης της προσευχής ο νους, δηλαδή η λογική σκέψη αποκτά μια βαθειά αίσθηση όλων των ψυχικών καταστάσεων. Ένοιωθα σαν όλο το υποσυνείδητο να έρχεται στο φως του συνειδητού.

Είναι απίστευτο το πόσα πολλά κανείς καταλαβαίνει από τον εαυτό του, πόσο πολλά αισθάνεται, με τι ταχύτητα λειτουργούνται όλα αυτά και εντέλει, όλα καταλήγουν στο να μαθαίνει σταδιακά να ελέγχει τον εσωτερικό του κόσμο. Όσο περισσότερο κατανοεί κανείς τον εαυτό του, τόσο περισσότερο κατανοεί και τους άλλους. Η εσωτερική αίσθηση επεκτείνεται και σταδιακά αποκτά την ξεκάθαρη αίσθηση του ναι και του όχι. Αυτό είναι ένα σημείο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί στην όλη αυτή ιστορία ελλοχεύει ο απλοϊκός συναισθηματισμός, η κατάπτωση σε μια άλλη κατάσταση που στην εκκλησιαστική γλώσσα ονομάζεται πλάνη. Αυτό καθιστά καθοριστικής σημασίας την διαδικασία ελέγχου και μέσα από αυτήν την διαδικασία ο άνθρωπος μαθαίνει να κάνει τις σωστές ερωτήσεις και να δίνει τις ανάλογες απαντήσεις.

Στα εκκλησιαστικά κείμενα για την διάκριση της αλήθειας από την πλάνη στην πνευματική ζωή χρησιμοποιείται μια ορολογία που κρύβει τις βαθιές πραγματικότητες στις οποίες αναφέρονται οι λέξεις αυτές. Όλα όσα έχω ήδη πει είναι καθαρά ψυχικές, ψυχολογικές και συναισθηματικές καταστάσεις. Εν τούτοις μπορεί να έχουν τελείως διαφορετικές ποιότητες και αυτή η διαφοροποίηση είναι μας επιτρέπει να κάνουμε την διάκριση μεταξύ της “αληθινής” πνευματικής κατάστασης και της “πλάνης”. Η βιωματική αίσθηση την “αλήθειας” και της “πλάνης” που έχει κανείς είναι εντελώς ξεκάθαρη, είναι βέβαια ξεκάθαρη όταν κανείς έχει γευθεί και τις δύο καταστάσεις.

Πως μπορούμε να τις περιγράψουμε; Νομίζω ότι υπάρχει ένα κριτήριο που διακρίνει τα πράγματα. Είπαμε ότι πρόκειται για μια κίνηση εσωτερική που παράγει αισθήματα και συναισθήματα. Η υγιής κίνηση είναι στραμμένη προς τα έξω, έχει κανείς την αίσθηση ότι κοιτά αλλού, σε κάποιον άλλο, η όλη κίνηση είναι μια κίνηση προς τα “εκεί” και γίνεται για χάριν του άλλου. Ο νους, η αυτοσυνειδησία, καθώς παρατηρεί τις διάφορες καταστάσεις που βιώνει, δεν κρίνει δεν αξιολογεί δεν ασχολείται με το τι αισθάνεται το εγώ. Ο έλεγχος γίνεται μετά. Την ώρα της προσευχής η στροφή της προσοχής προς τον εαυτό, με σκοπό την αναζήτηση των ευχάριστων συναισθημάτων είναι το πρώτο βήμα προς την διολίσθηση στην αρρωστημένη κατάσταση. Η ολοκλήρωση αυτής της στροφής προς το εγώ είναι η διαμονή, ο εγκλωβισμός της προσοχής στην αυτοπαρατήρηση των συναισθημάτων, και συνιστά την πλάνη.

Γιατί το ευχάριστο συναίσθημα κατά τον τρόπο αυτόν δεν έρχεται παρά μόνο με πίεση και είναι πολύ εύθραυστο, χάνεται εύκολα. Ο άνθρωπος χάνει την ψυχική του ισορροπία και γίνεται ανασφαλής, ευερέθιστος ακόμα και επιθετικός απέναντι στους άλλους, γεμάτος αμφιβολίες και ανησυχίες. Γενικά η διάκριση των δύο καταστάσεων γίνεται από τον τρόπο που συμπεριφέρεται ο άνθρωπος τις υπόλοιπες ώρες της ημέρας, και όχι τόσο την ώρα της προσευχής. Για τον λόγο αυτό η προσευχή για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν μπορεί να σταθεί από μόνη της. Χρειάζεται συστηματική και επίπονη παράλληλη εργασία προετοιμασίας και ελέγχου.(Συνεχίζεται)