Αχ αυτή η ιστορία!

Πέρασα πέντε υπέροχες μέρες στην Βαρκελώνη!

Δεν είχα ξαναταξιδέψει στην ιβηρική και δεκαετίες είχα απορία. Μα πως είναι δυνατόν να είναι η Ελλάδα στο ίδιο επίπεδο με την Ισπανία και σε ανώτερο από την Πορτογαλία, μιλώντας για μακροοικονομικά μεγέθη. Πήγα είδα …και έμαθα. Η Ελλάδα είναι πολύ κατώτερη από, τουλάχιστον, την Ισπανία και για να είμαι πιο ακριβής, η Αθήνα είναι πολύ κατώτερη από την Βαρκελώνη…

Η απορία μου οφειλόταν στο γεγονός ότι ξέρω, που λέει ο λόγος, ιστορία και γνωρίζω το παρελθόν των χωρών της ιβηρικής και το γεγονός ότι εισέρρευσε στις χώρες αυτές τεράστιος πλούτος, αλλά και δεν υπέστησαν τις καταστροφές των παγκοσμίων πολέμων. Και από μικρός αναρωτιόμουν, μα πως γίνεται να έχουν αυτές τον ίδιο βαθμό ανάπτυξης με εμάς.

Τελικά δεν έχουν. Μπορεί στα νούμερα να είμαστε καλύτεροι …μάγειρες από αυτούς και στα οικονομικά μεγέθη να είμαστε κοντά, αλλά είμαστε αιώνες πίσω στον πολιτισμό και την κουλτούρα. Δεν είναι μόνο τα κτίρια και τα μουσεία και οι μεγάλοι καλλιτέχνες. Είναι στον τρόπο που λειτουργεί η κοινωνία. Και θα μου πείτε, τα μουσεία τα είδα, την κοινωνία που την κατάλαβα; Απλά, από τον τρόπο που οδηγούν οι άνθρωποι τα αυτοκίνητά τους και βέβαια από τον τρόπο που (δεν) τα σταθμεύουν…

Αλλά και από τον εξαιρετικά δημιουργικό τρόπο που …σου τα παίρνουν! Είναι ο πρώτος τουριστικός προορισμός της Ευρώπης, και είχα από πάντα την απορία, γιατί άραγε, τώρα δεν την έχω και έχουν εξαιρετικά ευφάνταστο τρόπο να …αρμέγουν τον τουρίστα. Αλλά όχι κλέβοντάς τον, όπως στην (καλύτερη χώρα του κόσμου) πατρίδα μας, αλλά παρέχοντάς του εξαιρετικές υπηρεσίες. Σου τα παίρνουν, αλλά το ευχαριστιέσαι και λες θέλω να ξαναπάω!

Αχ αυτή η κατάρα της ιστορίας!

Όσες γενιές και να περάσουν, ποτέ δεν θα αποχτήσουμε της υποδομές που έχει η Ευρώπη. Και οι υποδομές είναι μέσα στην ψυχή, στην καρδιά και τον νου των ανθρώπων. Μου έμεινε στον νου ο πρόσφατος σχολιαστής σε αυτό το μπλογκ με το όνομα Σπύρος. Πως δηλαδή όλη την εξυπνάδα την βάζει στην προσπάθειά του να κάνει το άσπρο μαύρο… Όλοι έχουμε εξυπνάδα, όλοι οι λαοί είναι εξίσου άνθρωποι, η κουλτούρα όμως επηρεάζει καθοριστικά τον τρόπο που χρησιμοποιούμε αυτό το φυσικό αγαθό. Και η ορθόδοξη κουλτούρα σε εκπαιδεύει στο να δέχεσαι, με επίγνωση ή όχι, ότι ο Χριστός σου χάρισε, εσένα ειδικά, την αθανασία και άλλα σχετικά…

Σε τι διαφέρει η στάση του Σπύρου από τον πολιτικό κόσμο που έχει την υποχρέωση να διαχειριστεί την παρούσα οικονομική κρίση… Όλη η ευφυΐα του καταναλώνεται στην προσπάθεια να μην αντιμετωπίσει την αλήθεια, ότι δηλαδή εμείς ως πολίτες πληρωνόμαστε για πράγματα που δεν παράγουμε και επομένως έχουμε πράγματα που δεν μας ανήκουν και πρέπει να τα δώσουμε πίσω… Και ότι όλοι συμμετείχαμε σε αυτό το φαγοπότι.

Και αυτό δεν αλλάζει. Μας έχει καταδικάσει η ιστορία. Βέβαια η ιστορία είναι πολύ πιο σκληρή για άπειρους άλλους λαούς. Αυτό εμένα δεν με παρηγορεί. Ένα πράγμα σκέπτομαι, όπως μέσα στο ποτάμι που κυλά ορμητικά, πάντα υπάρχουν περιοχές γαλήνιες, λοιπόν μια τέτοια περιοχή δημιουργώ. Με πλήρη επίγνωση της κατάστασης.

Θα με πείτε εγωιστή, είμαι. Δεν ζω για να παρακολουθώ το πώς με χαρακτηρίζουν οι άλλοι.

Περί υγιεινής ...διατροφής

Ο Χριστός οικτίρει τους θεολόγους και εκκλησιαστικούς της εποχής του γιατί ούτε οι ίδιοι βρίσκουν τον δρόμο τους ούτε όμως και αφήνουν τους άλλους να τον βρουν, προφανώς διδάσκοντας ψευδείς διδασκαλίες. Αυτή η εικόνα μου ήρθε στον νου καθώς εντρυφώ στην εικόνα …του πτώματος! Του πτώματος της εκκλησίας. Η αλήθεια είναι ότι κάπως το ψυχανεμιζόμουν από καιρό, αλλά σταδιακά το ξεκαθαρίζω περισσότερο. Η προσπάθεια των θεολόγων και των εκκλησιαστικών να αποδείξουν ότι η εκκλησία είναι ζωντανή, δεν καταστρέφει μόνο τους ίδιους, αλλά στερεί και από τους άλλους την δυνατότητα να τραφούν από αυτήν.

Ας αφήσουμε κατά μέρος την εικόνα του πτώματος γιατί συνειρμικά μας πάει σε αηδιαστικά πράγματα και αυτά για τα οποία μιλάω δεν είναι υποχρεωτικά αηδιαστικά και ας επικεντρωθούμε σε μια άποψη, την άποψη ότι ο Χριστός είναι Θεός που έγινε άνθρωπος για να σώσει …τους ανθρώπους. Είναι εξόφθαλμο ότι ο Χριστός δεν είναι Θεός και δεν έσωσε κανένα, εν τούτοις αρκετοί αξιόλογοι άνθρωποι αναλώνονται στο να αποδείξουν ότι, …τα φαινόμενα απατούν. Προφανώς έχουν τους λόγους τους που το κάνουν και είναι σεβαστοί. Προφανώς επίσης όσοι δεν έχουν τους ίδιους λόγους, δεν πείθονται με …τις αποδείξεις τους. Μέχρι εδώ καλά.

Το ερώτημα που θέτω είναι, άραγε, ο Χριστός που δεν είναι Θεός και η χριστιανική θρησκεία, που δεν είναι αληθινή, είναι άχρηστα πράγματα που καλόν είναι να τα αγνοούμε; Ή μήπως μπορούν να αποτελέσουν πηγές εσωτερικής τροφοδοσίας. Λοιπόν η άποψή μου είναι ότι όταν ο Χριστός νοηθεί ως αυτός που είναι, ένας άνθρωπος αλλά διδάσκαλος και η διδασκαλία του νοηθεί ως μια λίαν επιτυχής ανθρώπινη διδασκαλία, μπορεί να αποβεί όντως μια θετική παρουσία στην ζωή του σύγχρονου, αλλά προβληματισμένου περί τα υπαρξιακά θέματα, ανθρώπου. Όταν όμως νοηθεί όπως τον “πουλάει” η εκκλησία και οι θεολόγοι της, οδηγεί τον άνθρωπος στον μαρασμό, στο ναυάγιο, βέβαια σε ένα βάθος χρόνου. Όπως ακριβώς συμβαίνει με όλα τα ψέματα, είτε μιλάμε για ναρκωτικά είτε αναβολικά που προς στιγμή ανακουφίζουν τον άνθρωπο, σε βάθος χρόνου όμως τον καταστρέφουν.

Ο Χριστός είναι ένας δρόμος, όχι ο μοναδικός ούτε ο καλύτερος για όλους, αλλά εν πάση περιπτώσει για όσους έχουν μεγαλώσει σε περιβάλλοντα που έχουν επηρεασθεί από την διδασκαλία του. Και ο δρόμος αυτός έχει πάρα πολλές παραλλαγές, ο καθένας μπορεί να βρει μία κατάλληλη γι’ αυτόν. Υπάρχουν πολλές τεχνικές ανακάλυψης τέτοιων δρόμων, αλλά όλες υπακούουν σε μια πραγματικότητα, ότι οι άνθρωποι είναι …άνθρωποι. Κάθε τι το οποίο έχει αντέξει κάπως στην δοκιμασία του χρόνου, και όλες οι μεγάλες θρησκείες περνούν από αυτό το κριτήριο, αντιστοιχεί σε κάποια ανθρωπολογική πραγματικότητα.

Ε λοιπόν, στον σημερινό κόσμο που ελάχιστα μας αφήνει να αναρωτηθούμε για τον εαυτό μας, η σχετική μας απορία είναι μέγιστη και η γνώση της παράδοσής μας είναι ένας τρόπος για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και σε θεωρητικό αλλά κυρίως σε πρακτικό επίπεδο. Αρκεί να μην μπλέξουμε στις “αλήθειες” των παπάδων και των θεολόγων. Που βέβαια κάνουν ότι τους περνάει από το χέρι, θεμιτό και αθέμιτο για να μην τους ξεφύγουμε. Όμως πια είναι …ξεδοντιασμένοι!

Να ένας τρόπος να τους ξεφύγουμε: Να μάθουμε να …πιστεύουμε στον ανύπαρκτο Θεό!

Λίγα λόγια για την εργασία

Για πολλά χρόνια αφιέρωνα καθημερινά δύο ώρες για την προσευχή και τουλάχιστον άλλες δύο ώρες σε αυτήν την εργασία προετοιμασίας. Δεν ξεκινούσα την προσευχή αν δεν ολοκληρωνόταν αυτή η εργασία που είχε σαν σκοπό και τέλος την εξισορρόπηση του ψυχισμού. Στο τέλος της η προσευχή ερχόταν τελείως αβίαστα, φυσιολογικά και υπήρχε ένας θετικός κύκλος ανάδρασης. Η εργασία προετοίμαζε την προσευχή και η προσευχή καθιστούσε όλο και πιο αποδοτική την εργασία. Με την πάροδο των χρόνων φυσικά ο άνθρωπος ωριμάζει, ο ψυχισμός εξομαλύνεται και η ανάγκη για την εργασία αυτή περιορίζεται ως προαπαιτούμενο για την προσευχή. Παραμένει όμως πάντα κεντρικό στοιχείο της ζωής και της ζωής μου.

Μέσα σε αυτήν την εργασία μαθαίνει κανείς να διακρίνει, να αποφασίζει. Η αίσθηση που έχει για τα πράγματα διευρύνεται πλουτίζει, όχι με λογικές αναλύσεις, αλλά με μια εσωτερική πληροφορία για την οποία έχω μιλήσει πολλές φορές σε άλλα κείμενά μου. Μέσα από μια τέτοια διαδικασία ο άνθρωπος “γνωρίζει” τι πρέπει να κάνει, βαδίζει με σταθερά βήματα στην ζωή του, παίρνει αποφάσεις που φαντάζουν πολύ δύσκολες αλλά γι’ αυτόν είναι προφανείς…

Υπάρχει η εντύπωση ότι η νοερά προσευχή πρέπει να καλλιεργείται στην απομόνωση. Η αλήθεια είναι ότι η νοερά προσευχή δεν μπορεί, είναι φύσει αδύνατον να καλλιεργηθεί στην απομόνωση. Τουλάχιστον για τα πρώτα, πολλά, χρόνια. Και ο λόγος είναι ότι την ποιότητά της και τα αποτελέσματά της τα καταλαβαίνει κανείς μόνο στην συναναστροφή με τους άλλους. Διαβάζοντας τα τελευταία χρόνια τα βιβλία του Ίρβιν Γιάλουμ κατανόησα ότι για μένα η συναναστροφή μου με τον οποιοδήποτε άλλο ήταν ένα είδος ομαδικής ψυχοθεραπείας όπου καθοριστικό ρόλο έπαιζε το εδώ και τώρα. Για χρόνια η παρατήρηση του τρόπου με τον οποίο αντιδρούσα στην συμπεριφορά των άλλων απέναντι μου ήταν ο οδηγός και το κριτήριο για τον έλεγχο της ποιότητας της πνευματικής μου εργασίας. Η μόνωση, η απουσία συναναστροφών στερεί τον άνθρωπο από τις αφορμές εκείνες που θα του φανερώσουν τα σημεία στα οποία κανείς πάσχει.

Μέσα από τέτοιες διαδικασίες και τέτοιους τρόπους, η νοερά προσευχή ολοκληρώνει την προσωπικότητα του ανθρώπου, του αναπτύσσει ένα υγιή ατομισμό, σε πλήρη αντίθεση με το υπόλοιπο εκκλησιαστικό σύστημα που βασίζεται στην εκμηδένιση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος πατάει σε σταθερό έδαφος, έχει πλήρη συναίσθηση αυτού που θεωρεί ως αμαρτωλότητά του αλλά αυτό δεν τον προβληματίζει γιατί βιώνει ταυτόχρονα αυτό που θεωρεί ως ζωντανή σχέση με τον Θεό. Οι ανεξέλεγκτες ενοχές εξαφανίζονται. Όλα αυτά είναι καταγεγραμμένα στα ασκητικά βιβλία και στους εκτενείς βίους των αγίων που ακολούθησαν αυτήν την οδό, οι οποίοι όμως δεν είναι πολλοί. Πλην όμως είναι σκεπασμένα με τόσα άλλα στοιχεία που προέρχονται από την λανθασμένη ανθρωπολογία και κοσμολογία, που πια αμφιβάλω αν έχει νόημα για τον μέσο άνθρωπο η ενασχόληση με τα κείμενα αυτά.

Επειδή όλη αυτή η διαδικασία είναι μια διαρκής ακροβασία μεταξύ διαφορετικών έως αντιθέτων καταστάσεων αναπτύσσεται έντονη θεολογική συνείδηση. Η θεολογία από ένα αφηρημένο σύστημα γίνεται κάτι ουσιώδες, αναγκαίο στοιχείο για την κατανόηση και αξιολόγηση του βιώματος. Το βίωμα από μόνο του δεν έχει καμιά αξία, έχει αξία όταν είναι αληθινό και έχει πράγματι διαφορά σημαντικότατη το να είναι αληθινό ή όχι, όπως εξήγησα προηγουμένως. Η θεολογία, σταδιακά και αυθόρμητα έρχεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος. Η θεολογική ακρίβεια φαντάζει να είναι το απαραίτητο στοιχείο για την αληθινή πνευματικότητα. Αυτή η αντίληψη υπάρχει και στα εκκλησιαστικά βιβλία και την είχα ενστερνισθεί πλήρως, αλλά όπως έδειξε η συνέχεια είναι εντελώς λανθασμένη…

Η χριστιανική θεολογία, αλλά και πρακτική, έχει ένα έντονο νεοπλατωνικό χαρακτήρα με συνέπεια την χαρακτηριστική υποτίμηση του σώματος. Και πράγματι στην όλη διαδικασία που περιγράφω το σώμα, τουλάχιστον επισήμως, δεν λαμβάνει μέρος. Σιωπηλώς συμμετέχει με την χρήση του κομποσκοινιού, πλην όμως η συμμετοχή αυτή είναι άτυπη. Αυτή η έλλειψη συνιστά το σημαντικότερο μειονέκτημα της μεθόδου που περιγράφω και ίσως να είναι η αιτία του μικρού ποσοστού επιτυχίας που εμφανίζει στο σύνολο των όσων την ασκούν. Και σε αυτό το σημείο μπορώ να ισχυρισθώ ότι στάθηκα τυχερός γιατί πολύ πριν μπω σε αυτήν την διαδικασία είχα μάθει, δεν ξέρω ούτε το πώς, ούτε το γιατί, να αισθάνομαι και να ακούω το σώμα μου και να λειτουργώ με αυτό. Έτσι δεν έχασα εντελώς την επαφή με αυτό, κάτι που είναι πλέον πολύ σημαντικό. (Συνεχίζεται)

Νοερά Προσευχή

Τα πράγματα άλλαξαν όταν άρχισα να αφιερώνω χρόνο στην λεγόμενη νοερά προσευχή. Δεν θυμάμαι ακριβώς πότε άρχισα, αλλά στο τελευταίο έτος θυμάμαι καλά ότι την εξασκούσα πλήρως. Έκτοτε για μια εικοσαετία ήταν η σημαντικότερη δραστηριότητα της ζωής μου και ήταν αυτή που καθόρισε την εξέλιξή μου, μέχρι την στιγμή που αποφάσισα να την αφήσω, όπως θα διηγηθώ στην συνέχεια.

Δεν θα μιλήσω εδώ για τον τρόπο και την διαδικασία της νοεράς προσευχής, αλλά θα περιγράψω το τελικό αποτέλεσμα, έτσι όπως το εβίωνα όλα αυτά τα χρόνια. Θα μπορούσα να πω ότι το βίωμα αυτό δεν άλλαξε σημαντικά με την πάροδο του χρόνου, άλλαξε η ευκολία με την οποία μπορούσα να το βιώσω, το πιο σημαντικό όμως είναι ότι αυτό άλλαξε, νομίζω δραματικά, εμένα.

Τι είναι όμως νοερά προσευχή; Είναι το μυστικό χαρτί της ορθόδοξης πνευματικότητας και γι’ αυτήν μπορεί κανείς να βρει άφθονη βιβλιογραφία, είτε γραμμένη από σύγχρονους είτε από παλαιούς. Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν θα καταλάβει και πολλά και ο λόγος είναι ότι χρησιμοποιείται μια ορολογία που έχει χάσει προ πολλού την σημασία της. Τα κείμενα των παλαιών έχουν μέσα τους πραγματικά διαμάντια, πλην όμως είναι καλυμμένα με πολλές στρώσεις περιττών ή λανθασμένων στοιχείων. Φυσικά εγώ τότε δεν μπορούσα να καταλάβω κάτι τέτοιο και έτσι έχω αφιερώσει άπειρες ώρες διαβάσματος και έχω μελετήσει ότι έχει γραφτεί σχετικά, προσπαθώντας να το εφαρμόσω.

Το εγχείρημα είχε, για μένα, άμεση επιτυχία. Εκ των υστέρων γνωρίζω ότι αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο. Πολύ λίγοι άνθρωποι το καταφέρνουν και φυσικά μιλώ για μοναχούς και λαϊκούς που αφιερώνονται σε αυτήν την προσπάθεια. Αυτό είχα την ευκαιρία να το διαπιστώσω, χωρίς όμως να το καταλάβω, από την πρώτη αρχή καθώς ο τότε πνευματικός μου σχεδόν με ειρωνευόταν όταν του έλεγα τα σχετικά… Βέβαια μεγαλώνοντας και ταξιδεύοντας, επισκεπτόμενος όλα τα μοναστήρια και όλους τους γνωστούς πνευματικούς διαπίστωσα με έκπληξη στην αρχή, στο τέλος το συνήθισα, πόσο λίγοι αντιλαμβάνονταν γιατί πράγμα μιλούσα. Οι περισσότεροι ούτε που πίστευαν ότι υπάρχουν τέτοια πράγματα. Φυσικά τώρα καταλαβαίνω πολύ περισσότερα, πλην όμως δεν θα κουράσω τον αναγνώστη με τα διάφορα συναφή προβλήματα, που όμως είναι άκρως ενδιαφέροντα για όσους ασχολούνται με την ορθόδοξη πνευματική ζωή.

Ας επανέλθω στο ερώτημα, τι είναι η νοερά προσευχή. Κατ’ αρχήν είναι κάτι το εξαιρετικά ανιαρό και αδιάφορο. Κάθεσαι και επαναλαμβάνεις διαρκώς την ίδια φράση, συνήθως την φράση «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με τον αμαρτωλό». Για την πλειοψηφία των ασχολουμένων με αυτήν την εργασία, είναι μια επίπονος διαδικασία κατά την οποία εφαρμόζουν διάφορες τεχνικές, οι οποίες στο τέλος, μετά από πολύ χρόνο και κόπο αποφέρουν κάποια οφέλη, δηλαδή κάποια ευχάριστα συναισθήματα.

Για λίγους όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Μετά από μικρή και σύντομη προσπάθεια ανακαλύπτουν θα έλεγα ένα μυστικό πέρασμα, ή μια μυστική κίνηση, ένα μυστικό τρόπο αλλαγής της νοητικής – ψυχικής και συναισθηματικής τους κατάστασης η οποία έχει θαυμαστά αποτελέσματα. Στην αρχή αυτή η ανακάλυψη του μυστικού δρόμου γίνεται με κάποια προσπάθεια, και απαιτούνται προϋποθέσεις όπως η ησυχία, η μόνωση, ο διαλογισμός και βέβαια η χρήση της προαναφερθείσας φράσης ή κάποιας άλλης ανάλογης. Με τα χρόνια όμως τίποτα από αυτά δεν είναι αναγκαία, αν και πάντα παραμένουν επιθυμητά.

Είναι μια κατάσταση καθαρά ανεικονική και χωρίς οποιαδήποτε σκέψη, την οποία ο άνθρωπος βιώνει να λαμβάνει χώρα στον χώρο όπου βρίσκεται η σωματική καρδιά, εξ ου και η παράλληλη ονομασία, καρδιακή προσευχή. Δημιουργείται η αίσθηση ότι στον χώρο αυτό υπάρχει ένα άνοιγμα από το οποίο εισέρχεται στον άνθρωπο κάποιο είδος ενέργειας, μιας γλυκιάς θέρμης, μια ευχάριστη ακτινοβολία, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για αίσθηση φωτός, χωρίς να είναι κατ’ ουδένα τρόπο ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, άλλωστε δεν είναι αισθητή με τα μάτια, που μπορεί να μην βλέπουν τίποτα, στην αρχή το σκοτάδι βοηθά, στην συνέχεια τα μάτια μπορούν να βλέπουν, ότι βλέπουν, χωρίς να χάνεται αυτή η αίσθηση.

Αυτή η αίσθηση έχει ένα έντονο ερωτικό χαρακτήρα, η ανθρώπινη ύπαρξη ελκύεται από αυτό το “φως” και το βιώνει ως τρίτη παρουσία προς την οποία στρέφεται με έντονα αισθήματα ανταπόκρισης. Εφόσον ζούμε σε χριστιανική κοινωνία, και εγώ, το εκλάμβανα ως την παρουσία του Θεού, πιο συγκεκριμένα του Χριστού. Είχα την αίσθηση ότι από την άλλη πλευρά υπάρχει κάποιος Άλλος, και βέβαια δεν μπορούσε παρά να είναι ο Χριστός. Αυτή η στροφή της προσοχής προς το “φως” επικέντρωνε τον εαυτό σε αυτήν την σχέση η οποία είναι μια σχέση ανταλλαγής αγάπης, δημιουργείται ένας δεσμός ανάμεσα σε εσένα και Αυτόν που πιστεύεις ότι υπάρχει από την άλλη πλευρά. (Συνεχίζεται)