Ιδού η Ορθοδοξία!

Στο βιβλίο μου Σοκ και Δέος κάνω μια συστηματική, πλήρη και συνοπτική περιγραφή της διδασκαλίας της ορθοδόξου εκκλησίας. Εκεί εμφανίζονται και διδασκαλίες οι οποίες είναι αδιανόητες για τα αυτιά ενός σύγχρονου χριστιανού. Αρκετοί λοιπόν τέτοιοι σύγχρονοι χριστιανοί, που δεν ασχολήθηκαν ποτέ στα σοβαρά με το θέμα, με κατηγόρησαν ότι τα παραλέω ή ότι δεν είμαι ακριβής. ( Κανείς βέβαια γνώστης των θεμάτων δεν ισχυρίσθηκε κάτι τέτοιο.)

Αυτές τις μέρες έμαθα ένα γεγονός, το οποίο πέρασε στα ψιλά, το οποίο επιβεβαίωσε όσα σκέπτομαι για το μέλλον της ορθόδοξης εκκλησίας, αν και πρέπει να πω ότι με αιφνιδίασε η ταχύτητα με την οποία συνέβη. Ετέθη σε αργία ένας λόγιος κληρικός, τον οποίο είχα γνωρίσει από τα γραπτά του, και πρόσφατα τον γνώρισα και προσωπικά, γιατί έκανε το μέγιστο των παραπτωμάτων: Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, κοινώνησε σε καθολική εκκλησία κατά την διάρκεια καθολικής θείας κοινωνίας! Αυτή του η πράξη προκάλεσε, σε χρόνο ρεκόρ, εδώ ξαφνιάστηκα, την παύση του που μάλλον θα επισύρει και την καθαίρεσή του!

Δεν θα σχολιάσω την πράξη της εκκλησίας αν είναι σωστή ή όχι γιατί δεν είναι δικό μου θέμα. Θέλω να παρακαλέσω τον αναγνώστη να σκεφτεί το τι σημαίνει αυτό. Ο κληρικός τιμωρήθηκε γιατί κοινώνησε σε μια άλλη χριστιανική εκκλησία. Αυτό έγινε γιατί, όπως λέει το Πιστεύω, μόνο μια εκκλησία υπάρχει και αυτή είναι βέβαια η ορθόδοξη. Τα δε μυστήρια της καθολικής εκκλησίας δεν είναι μόνο άκυρα αλλά είναι και μιαρά και όποιος συμμετέχει σε αυτά όχι μόνο δεν παίρνει θεία χάρη, αλλά μολύνεται, αμαρτάνει έτσι που αν είναι κληρικός καθαιρείται αν δε είναι λαϊκός δεν μπορεί να γίνει κληρικός. (Αυτά τα λεν οι κανόνες) Για σκεφτείτε τι σημαίνει αυτό. Τι άλλο παρά το γεγονός ότι ο Θεός, όταν ένας ορθόδοξος κληρικός τον “καλεί” να τελέσει μια θεία λειτουργία, έρχεται και την τελεί. Αν όμως είναι καθολικός κληρικός τότε κάνει πως δεν ακούει και …δεν έρχεται!

Επί χίλια χρόνια άπειροι καθολικοί κληρικοί καθημερινά τελούν την θεία λειτουργία και τα άλλα μυστήρια, και, κατά τους ορθοδόξους, ο Θεός τους ακούει παγερά αδιάφορος ενώ είναι εύκολος στο να ακούσει και τον πλέον (ενδεχομένως) διεφθαρμένο ορθόδοξο κληρικό! Βέβαια ο Θεός κάνει και κάποιες εξαιρέσεις, γιατί ακούει τους καθολικούς κληρικούς όταν κάνουν το βάπτισμα. Έχω και μερικές απορίες, π.χ. εφόσον η ιεροσύνη των καθολικών είναι άκυρη και η κληρικοί απλοί λαϊκοί, άραγε αν ένα παιδάκι καθολικό, παίζοντας, κάνει μια βάπτιση, αυτή θα θεωρηθεί έγκυρη; Και πως γίνεται να μην “μπερδεύεται” ο Θεός από το γεγονός ότι ορισμένοι ορθόδοξοι θεωρούν και το βάπτισμα των καθολικών άκυρο ενώ άλλοι το θεωρούν έγκυρο; Αυτά και άλλα παρόμοια θα πρέπει να μας εξηγήσουν οι ορθόδοξοι θεολόγοι, αλλά …κάνουν την πάπια…

Για να είμαστε ειλικρινείς δεν κάνουν ακριβώς την πάπια, αλλά εξωθούν το παιχνίδι με τις λέξεις στα όριά του έτσι ώστε και ο σκύλος ολόκληρος, να μην φαίνονται ότι αρνούνται το Πιστεύω, και η πίτα ολόκληρη, να φαίνονται ότι δεν παραλογίζονται. Και όποιον πείσουν.

Η τιμωρία του συγκεκριμένου κληρικού αποδεικνύει το πραγματικό πρόσωπο της ορθόδοξης εκκλησίας. Μπορεί να είναι αποτρόπαιο αλλά είναι συνεπές, το μόνο που είναι συνεπές με την θεολογία της, με το Πιστεύω. Όλα τα άλλα, τα …προοδευτικά είναι ψεύτικα, είναι απατηλά, είναι οι αυτοδικαιωτικές φαντασιώσεις διαφόρων σχετικών ή ασχέτων με την χριστιανική θεολογία.

Εκτιμώ ότι στο άμεσο μέλλον, αυτό το σκληρό πρόσωπο θα κυριαρχήσει και θα αποβάλει από την εκκλησία όλα τα προοδευτικά πρόσωπα. Εκτιμώ ότι αυτό είναι νομοτέλεια στις πάσης φύσεως σέκτες…

Επιστήμη και Πτώση

Μια και μιλάμε για Επιστήμη και Θρησκεία παραθέτω μια επιστολη που έστειλα στο περιοδικό Σύναξη ως σχόλιο σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό, και όπου πιστεύω ότι οριοθετώ αρκετά καλά την σχέση θρησκείας και επιστήμης πάνω σε ένα συγκεκριμένο, και επίμαχο θέμα. Η επιστολή δημοσιεύθηκε στο επόμενο τεύχος (114) της Σύναξης και βέβαια δεν έλαβε κάποια, μέχρι στιγμής, απάντηση.

κ. Διευθυντά,


Στο τεύχος 113 της Σύναξης διάβασα το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του κ. Θεόφιλου Αμπατζίδη με τίτλο, Το αίνιγμα του κακού και η σύγχρονη θεολογική του ερμηνευτική. Κατ’ αρχάς θα ήθελα να τον συγχαρώ για το γεγονός ότι τολμά να τοποθετηθεί γραπτώς για ένα θέμα το οποίο, όπως σημειώνει, μοιάζει με αναμμένο κάρβουνο. Θα μπορούσα να σχολιάσω πολλά σημεία του άρθρου, όμως επιλέγω να ασχοληθώ μόνο με ένα που ίσως είναι και το κεντρικότερο για τις σκέψεις που παρουσιάζει. Και συγκεκριμένα στο ερώτημα αν η επιστήμη καθιστά υποχρεωτική την αντιμετώπιση της Πτώσης ως μη ιστορικό γεγονός.

Η απάντηση του κ. Αμπατζίδη είναι αρνητική και αυτή του την τοποθέτηση προσπαθεί να την τεκμηριώσει με ορισμένα επιχειρήματα κάτι που δίνει την δυνατότητα για την ανάπτυξη ενός σχετικού διαλόγου στον οποίο θέλω να ανταποκριθώ ώστε το υπό εξέταση θέμα να φωτισθεί όσο το δυνατόν καλύτερα. Πιστεύω ότι το θέμα είναι αρκούντως σοβαρό ώστε να πρέπει να το αντιμετωπίζει κανείς με την ανάλογη σοβαρότητα και συνέπεια κάτι το οποίο διακρίνει κανείς σε όλο το άρθρο. Για τον σκοπό αυτό θα εξετάσω την διδασκαλία για την Πτώση λίγο πιο αναλυτικά ώστε να γίνει κατανοητό ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα και έτσι ο αναγνώστης του περιοδικού να αξιολογήσει ανάλογα τα επιχειρήματα του κ. Αμπατζίδη.

Αρχικά πρέπει να επισημάνω ότι η επιστήμη, ως επιστήμη, δεν θέτει κανένα θέμα στην θεολογία γιατί η επιστήμη δεν ασχολείται με θεολογικά θέματα. Από όσο ξέρω, και είμαι σε θέση να ξέρω, καμιά επιστημονική έρευνα δεν έγινε με στόχο να αποδειχθεί ή να διαψευσθεί η εκκλησιαστική διδασκαλία για την Πτώση, και δεν είναι λογικό να αναμένει κανείς ότι στο μέλλον θα συμβεί κάτι τέτοιο. Το πρόβλημα δεν τίθεται σε επίπεδο επιστήμης και θεολογίας. Πλην όμως υπάρχει πράγματι πρόβλημα και ο λόγος είναι ο εξής: Η εκκλησιαστική διδασκαλία για την Πτώση αποτελείται από δύο τμήματα. Από μία μεταφυσική διδασκαλία-θεωρία και από μία θεολογική διδασκαλία.

Η μεταφυσική διδασκαλία αναφέρεται στον τρόπο ύπαρξης του φυσικού κόσμου από την στιγμή της Δημιουργίας μέχρι την Πτώση και από την Πτώση μέχρι σήμερα, ενώ αντιστοίχως η θεολογική αναφέρεται στο σωτηριώδες έργο του Χριστού. Η εκκλησιαστική διδασκαλία για την προ της Πτώσεως κατάσταση του φυσικού κόσμου είναι μια τυπικά μεταφυσική διδασκαλία γιατί αναφέρεται στον τρόπο που είναι την εποχή εκείνη ο φυσικός κόσμος και τα χαρακτηριστικά με τα οποία τον προικίζει, (συνοπτικά απουσία θανάτου) δεν είναι αποτέλεσμα παρατήρησης αλλά προκύπτει έμμεσα δια λογικών συλλογισμών. Δεν υπάρχει κανείς μάρτυρας εκείνης της εποχής. Οι πατέρες μιλούν για την εποχή εκείνη αξιοποιώντας χωρία από την Παλαιά Διαθήκη και από τις αντιλήψεις περί της θεότητας, τις οποίες θεωρούσαν ως απολύτως δεδομένες.

Στις μέρες μας υπάρχει και η θεωρία του βιώματος του εκκλησιαστικού σώματος, κάτι που επικαλείται και ο κ. Αμπατζίδης, πλην όμως το βίωμα δεν έχει μία και μοναδική ερμηνεία και κάθε αποδεκτή ερμηνεία έχει μεταφυσικό χαρακτήρα και κατ’ ουδένα τρόπο συνιστά αποδεικτικό της ορθότητας της όποιας μεταφυσικής μας επιλογής. Ανάλογα θα πρέπει να σημειώσω ότι και κάθε επιστημονική θεωρία που αναφέρεται στην αρχή του σύμπαντος (και όχι μόνο) έχει και αυτή μεταφυσικό χαρακτήρα, όπως γνωρίζει καλά όποιος έχει ασχοληθεί με την φιλοσοφία της επιστήμης. (π.χ. βλ. στο, Εισαγωγή στην Φιλοσοφία της Επιστήμης, Clark Glymour, Ο Ρεαλισμός και η Φύση των Θεωριών, σελ. 139 κ.ε., Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2005) Επομένως δεν συνιστά μειονέκτημα της εκκλησιαστικής διδασκαλίας το γεγονός ότι έχει μεταφυσικό χαρακτήρα. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Τα προβλήματα ανακύπτουν εκ του γεγονότος ότι μεταφυσική δεν σημαίνει αυθαιρεσία. Μια μεταφυσική διδασκαλία ή αντίστοιχα θεωρία κρίνεται εκ της λογικής της πληρότητας και αυτοσυνέπειας και από την συμβατότητά της με τα παρατηρησιακά δεδομένα, τα οποία στην πραγματικότητα ενισχύουν ή εξασθενούν την αυτοσυνέπειά της.

Το πρόβλημα λοιπόν της εκκλησιαστικής διδασκαλίας για την Πτώση έγκειται στο γεγονός ότι πλήθος παρατηρησιακών, δηλαδή εμπειρικών, δεδομένων που δεν επιδέχονται αμφισβήτησης, όπως αναγνωρίζει και ο κ. Αμπατζίδης, συγκρούονται βίαια με την εκκλησιαστική μεταφυσική διδασκαλία για τον φυσικό κόσμο πριν από την εμφάνιση του ανθρώπου. Η Πτώση, δηλαδή το σημείο αλλαγής δεν συνιστά το κέντρο της μεταφυσικής διδασκαλίας αλλά είναι λογική συνέπειά της. Χωρίς την Πτώση η μεταφυσική αυτή διδασκαλία της Εκκλησίας δεν θα ήταν συμβατή με τον κόσμο που βλέπουμε. Το θέμα λοιπόν δεν είναι γιατί στα παρατηρησιακά δεδομένα τα οποία αναφέρονται στο παρελθόν δεν “βλέπουμε” την Πτώση, δηλαδή την αλλαγή κατάστασης, αλλά το ότι τα δεδομένα αυτά είναι ασύμβατα με τα φυσικά χαρακτηριστικά της προπτωτικής κατάστασης του φυσικού κόσμου, έτσι όπως τα οραματίζεται η εκκλησιαστική διδασκαλία.

Ο αναγνώστης θα διευκολυνθεί στην κατανόηση του θέματος αν διακρίνει το μεταφυσικό από το υπερφυσικό, έννοιες που δυστυχώς συνήθως χρησιμοποιούνται αδιάκριτα. Μεταφυσική μπορεί να είναι μια άποψη ή μια θεωρία, όχι ένα γεγονός. Μεταφυσική είναι μια διήγηση, μια ερμηνεία για ένα γεγονός το οποίο μπορεί να είναι είτε φυσικό είτε υπερφυσικό. Ένα φυσικό γεγονός μπορεί να ερμηνεύεται είτε φυσικά είτε μεταφυσικά, (στον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο πάντα υπεισέρχεται η μεταφυσική) ενώ ένα υπερφυσικό γεγονός ερμηνεύεται πάντα μεταφυσικά. Η μεταφυσική είναι φιλοσοφία και επεκτείνεται πάντα πέρα από τα τυπικά επιστημονικά όρια. Υπερφυσικό είναι πάντα ένα γεγονός το οποίο δεν είναι ερμηνεύσιμο με βάση τις υπάρχουσες γνώσεις. Φυσικά τίποτα δεν αποκλείει την πιθανότητα κάτι που σήμερα χαρακτηρίζεται ως υπερφυσικό στο μέλλον να ανήκει στην κατηγορία των φυσικών γεγονότων.

Η Πτώση λοιπόν είναι ένα υπερφυσικό γεγονός, η περιγραφή όμως της προπτωτικής κατάστασης είναι μια μεταφυσική θεωρία. Η Ανάσταση του Χριστού είναι επίσης ένα υπερφυσικό γεγονός και ερμηνεύεται και αυτή πάντα μεταφυσικά. Και εύλογα και η Πτώση και η Ανάσταση και τα όποια άλλα υπερφυσικά γεγονότα στα οποία πιστεύουν οι χριστιανοί ή οι άλλες θρησκείες δεν μπορούν αν είναι αντικείμενο επιστημονικής εξέτασης. Μπορούν όμως να είναι αντικείμενα φιλοσοφικής (δηλαδή μεταφυσικής) και θεολογικής έρευνας, όπως και είναι. Η έρευνα αυτή άπτεται κυρίως του νοήματος των υπερφυσικών γεγονότων. Η θεολογία λοιπόν της Πτώσης ή της Ανάστασης αυτονοήτως είναι εκτός των ενδιαφερόντων της επιστημονικής έρευνας, αν και μπορεί να εμπίπτουν στα προσωπικά ενδιαφέροντα κάποιων επιστημόνων.

Με τα παραπάνω γίνεται φανερό η άποψη ότι η επιστημονική λογική μας υποχρεώνει απριόρι να απορρίψουμε την Πτώση ή την Ανάσταση ή άλλα ανάλογα πιστεύω είναι λάθος και άσχετη με το θέμα μας, που είναι η αυτοσυνέπεια και η συμβατότητα με τα παρατηρησιακά δεδομένα, της μεταφυσικής διδασκαλίας της εκκλησίας αναφορικά με τον τρόπο που υπήρχε ο κόσμος πριν από την Πτώση. Φυσικά αν δεν υπάρχει προπτωτική κατάσταση δεν υπάρχει και Πτώση, πλην όμως το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν βλέπουμε το αποτύπωμα της Πτώσης αλλά ότι δεν βλέπουμε το αποτύπωμα της προπτωτικής κατάστασης. Και κατά μείζονα λόγο δεν ισχύει το αντίστροφο. Μπορεί κανείς να δουλεύει με την επιστημονική μέθοδο και να πιστεύει στην Ανάσταση του Χριστού ή όποιο άλλο υπερφυσικό γεγονός. Δεν μπορεί όμως να δέχεται μια μεταφυσική θεωρία η οποία να οδηγεί σε παραλογισμούς.

Αντίστοιχα το αναστημένο σώμα του Χριστού συνιστά ένα υπερφυσικό γεγονός και είναι αναμενόμενο να ερμηνεύεται μόνο μεταφυσικά και ενδεχομένως να μην ανιχνεύεται από τα επιστημονικά όργανα. Η αλήθεια είναι ότι αυτό είναι αμφίβολο, αν πράγματι το σώμα αυτό είναι υλικό. Εδώ όμως έχουμε παιχνίδι με τις λέξεις. Ένα σώμα που περνά μέσα από τοίχους δεν μπορεί να είναι υλικό, με τον συνήθη τρόπο που εννοούμε την λέξη υλικός. Πιθανόν να αποτελείται από ύλη άλλου τύπου, αλλά τίποτα δεν αποκλείει να ανιχνεύεται με κάποια εξελιγμένα επιστημονικά όργανα. Όλη αυτή η συζήτηση για τις λεπτομέρειες ενός υπερφυσικού γεγονότος για το οποίο έχουμε μόνο ασαφείς πληροφορίες έχει καθαρά εικοτολογικό χαρακτήρα και δεν μπορεί να συνιστά κριτήριο για τον έλεγχο μιας μεταφυσικής πρότασης η οποία αναφέρεται στο ιστορικό παρελθόν του σύμπαντος, το αποτύπωμα του οποίου είναι έγκυρα παρατηρησιακά δεδομένα.

Πιο πολύ ενδιαφέρον έχει η συζήτηση για την εσχατολογική κατάσταση. Και εδώ έχουμε μια μεταφυσική πρόταση για το πώς θα είναι το σύμπαν κάποια στιγμή στο μέλλον. Η (χριστιανική) μεταφυσική αυτή πρόταση αναγνωρίζει ένα σαφές σημείο καμπής, όπου το παλαιό αντικαθίσταται από το νέο. Ο παλαιός κόσμος χάνεται και υπάρχει μόνο ο νέος. Είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι η τεχνολογία του παλαιού κόσμου δεν θα μπορεί να ανιχνεύσει τα χαρακτηριστικά ή την παρουσία του νέου. Βέβαια μια και πιθανολογούμε ελεύθερα, τίποτα δεν αποκλείει οι κάτοικοι του νέου κόσμου να έχουν επιστήμη και τεχνολογία νέου τύπου που να ανιχνεύει τον εαυτό τους.

Μπορεί άραγε το εύλογο της παραπάνω πρότασης να καταστήσει εύλογη μια ανάλογη πρόταση που να αναφέρεται στο παρελθόν; Υπάρχει ένα θέμα το οποίο πιθανόν ο κ. Αμπατζίδης δεν το έχει προσέξει. Στα έσχατα υπάρχει μια και μόνο κατάσταση των όντων. Δεν νομίζω ότι κάποιος θεολόγος μπορεί να ισχυρισθεί ότι στα έσχατα θα υπάρχουν και τα έσχατα και τα τωρινά. Δεν μπορεί όμως να ισχύει το ίδιο και για την αρχέγονη κατάσταση, έτσι όπως την οραματίζεται ο κ. Αμπατζίδης. Μπορεί πράγματι να διατυπώσει κανείς μια μεταφυσική πρόταση για τον φυσικό κόσμο κατά την οποία ο αρχέγονος κόσμος βρίσκεται σε μια τέτοια φυσική κατάσταση έτσι ώστε να μην αφήνει αποτύπωμα στην δική μας επιστημονική έρευνα, να μην αφήνει παρατηρησιακά, για εμάς, δεδομένα. Το ερώτημα είναι τι γίνεται με τα υπαρκτά αποτυπώματα, τα παρατηρησιακά δεδομένα ενός άλλου κόσμου, του δικού μας, τα οποία μας κατακλύζουν και τελικά μας αναγκάζουν να κάνουμε όλη αυτήν την συζήτηση.

Τα αποτυπώματα του δικού μας κόσμου είναι απτά και δεν μπορούν να αγνοηθούν και επομένως θα πρέπει να υποθέσουμε ότι στην αρχέγονη κατάσταση υπήρχαν ταυτόχρονα δύο κόσμοι, μιλώντας απλουστευτικά, ένας όπου το λιοντάρι έτρωγε το πρόβατο και ένας όπου όλοι ήταν χορτοφάγοι. Θα πρέπει λοιπόν ο κ. Αμπατζίδης να μας προτείνει μια πλήρη και αυτοσυνεπή μεταφυσική πρόταση όπου θα συνυπάρχουν αρμονικά οι δύο κόσμοι χωρίς να καταφύγει στην αυθαίρετη επιστημονική και θρησκευτική φαντασία. Θα πρέπει να πει κάτι πολύ πολύ περισσότερο από το, η Πτώση “δεν πραγματώνεται σε μία στιγμή αλλά στοιχεί προς τον χρόνο της κοσμικής Δημιουργίας.” Γιατί αν μπορούμε να φανταζόμαστε ελεύθερα κόσμους που δεν ανιχνεύονται και στους οποίους δίνουμε ότι ιδιότητες μας εξυπηρετούν, μπορούμε να φαντασθούμε ότι και τώρα υπάρχει ένας άλλος κόσμος στο οποίο όλα όσα ισχυρίζεται η χριστιανική διδασκαλία αληθεύουν και ένας άλλος κόσμος στον οποίο ζούμε όλοι εμείς. Μια τέτοια πρόταση σίγουρα είναι πολύ πιο οικονομική, δηλαδή ικανοποιεί το περίφημο κριτήριο του Όκκαμ…

Ελπίζω να γίνεται κατανοητό ότι αφενός μεν συνολικά η γραμμή σκέψης του κ. Αμπατζίδη είναι προβληματική γιατί αναφέρεται σε επιστήμη και θεολογία ενώ το θέμα που συζητά είναι θέμα πληρότητας και συνέπειας μιας συγκεκριμένης μεταφυσικής πρότασης και αφετέρου η λύση που προτείνει δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα τυχόν λύνει. Πλην όμως η μεταφυσική είναι μεταφυσική και ελέγχεται με την αυτοσυνέπειά της, αλλά η αυτοσυνέπεια είναι κάτι το σχετικό. Μπορεί κανείς να χαλαρώσει τα κριτήριά του όσο θέλει έτσι ώστε να μπορεί να πιστεύει στην δική του μεταφυσική.

Αυτό είναι μια πραγματικότητα και για τον λόγο αυτό γίνονται αποδεκτά από διάφορες ομάδες ανθρώπων και τα πιο απίθανα πιστεύω. Δεν προτίθεμαι να λύσω το πρόβλημα για λογαριασμό των θεολόγων, αλλά πιστεύω ότι είναι καιρός και οι χριστιανοί θεολόγοι να δουν τα πιστεύω τους τέτοια που είναι. Μια ακόμα διήγηση που ανέπτυξε η ανθρωπότητα στην προσπάθειά της να απαντήσει τα υπαρξιακά ερωτήματα των ανθρώπων. Μια διήγηση ανάμεσα σε πολλές άλλες. Μια διήγηση που στο παρελθόν ίσως πλεονεκτούσε έναντι κάποιων άλλων, σήμερα όμως μειονεκτεί εμφανώς.

Μπορεί αυτό να είναι ταπεινωτικό, αλλά υποτίθεται ότι ο χριστιανικός δρόμος είναι η οδός της ταπεινώσεως. Μπορώ όμως να ισχυρισθώ ότι αυτός ο δρόμος είναι δρόμος που μπορεί να έχει ζωή.

Ευχαριστώ για την φιλοξενία,

Αρσένιος Μέσκος

Οι Γερμανοί ...ας έλθουν, είναι η μόνη μας ελπίδα!

Διαβάζω και ακούω διαρκώς αυτές τις μέρες για την οικονομική κρίση. Εντάξει αυτήν την φορά τα πράγματα είναι αρκούντως κατανοητά. Έχουμε ένα επίπεδο ζωής, διάβαζε μέγεθος εξόδων, που δεν το τροφοδοτούμε με δικά μας έσοδα αλλά με λεφτά άλλων. Είτε χαριστικά, είτε δανεικά. Τα χαριστικά, διάβαζε επιδοτήσεις, τελείωσαν και έμειναν μόνο τα δανεικά. Και οι δανειστές φοβούνται …τα δανεικά και αγύριστα και μας λένε ότι δεν θα μας δώσουν άλλα, αν δεν νοικοκυρευτούμε. Ως εδώ καλά.

Έρχεται η νέα κυβέρνηση και δηλώνει σε όλα τα πλάτη και τα μήκη και σε όλους τους τόνους ότι οι δανειστές δεν έχουν λόγο να φοβούνται γιατί (έχει την ξεκάθαρη θέληση να) θα κάνει ότι χρειάζεται για το νοικοκύρεμά μας. Πλην όμως δεν πείθει κανένα ούτε από τους δανειστές, ούτε από τους πολιτικούς τους προϊσταμένους. (Μεταξύ μας ούτε και εμένα…). Το ερώτημα που είχα είναι γιατί άραγε είμαστε άπιστοι; Καλά, εγώ από συνήθειο, οι δανειστές και οι ξένοι πολιτικοί τι ξέρουν και δεν πείθονται; Γιατί θεωρίες περί κερδοσκόπων και κακόβουλων οικονομικών αναλυτών είναι ιστορίες για ιθαγενείς (θα έλεγα για αγρίους…).

Σταδιακά όμως κατάλαβα τι τρέχει. Αν θυμάμαι καλά, τα τελευταία 20 χρόνια βρεθήκαμε άλλες δύο φορές σε ίδια θέση, υποτίθεται ότι πήραμε τα αναγκαία μέτρα, αλλά πριν φωνήσει ο αλέκτωρ τρις ήμασταν ξανά στην ίδια κατάσταση. Τώρα προφανώς οι ξένοι δεν έχουν διάθεση να υποστούν μια εκ νέου κοροϊδία, γιατί η δική μας σπατάλη έχει αρνητικές συνέπειες στο κοινό νόμισμα. Τι όμως φοβούνται οι δανειστές; Ότι η κυβέρνηση δεν έχει την διάθεση να κάνει αυτό που πρέπει; Δεν νομίζω. Αντιλαμβάνομαι ότι φοβούνται τον ελληνικό λαό και όχι την ελληνική κυβέρνηση!

Νομίζω ότι κατάλαβα τι φοβούνται, διαβάζοντας κάποιες ειδήσεις. Μέσα στο κλίμα των ημερών βγήκαν στην φόρα μερικά από τα απίστευτα προνόμια που απολαμβάνουν συγκεκριμένες ομάδες μέσα στην ελληνική κοινωνία. Προνόμια πέραν πάσης λογικής. Π.χ. ότι οι υπάλληλοι της Βουλής παίρνουν 16 μισθούς, τους δύο μάλιστα αφορολόγητους, αν και η Βουλή είναι κλειστή σχεδόν 5 μήνες τον χρόνο! Και μόνο που κυκλοφόρησε η φήμη ότι θα περικοπεί αυτό το προνόμιο εξέφρασαν την απόλυτη αποφασιστικότητά τους, να χύσουν το αίμα όλων των άλλων, προκειμένου να υπερασπιστούν τα …κεκτημένα τους!

Κάτι ανάλογο έκαναν και οι βουλευτές μας: είπαν ότι δεν μπορούν να περικόψουν τις αποδοχές τους, γιατί έτσι δεν θα μπορούν να κάνουν την δουλειά τους …αξιοπρεπώς. Βέβαια δεν έχουν δυσκολία να ψηφίσουν νόμους που θα περικόβουν τα εισοδήματα άλλων, να χύσουν το αίμα των άλλων προκειμένου να είναι αυτοί …αξιοπρεπείς. Μαθαίνω ότι και οι στρατιωτικοί θα συνεχίσουν να φοροδιαφεύγουν …νομίμως, η αυτοτελής φορολόγηση είναι χαριστική (από το κόμμα) φοροδιαφυγή. Αυτοί δεν χρειάστηκε να σηκώσουν καν απειλητικά το χέρι… Οι αγρότες λέει είναι έτοιμοι για την ετήσια κατάληψη των Τεμπών, δεν ξέρω αν τους χαλάει καθόλου η κατολίσθηση, και πάει λέγοντας.

Καταλαβαίνω λοιπόν ότι αυτό που ξέρουν οι άλλοι είναι το γεγονός ότι αντιλήφθηκαν την ποιότητα της ελληνικής κοινωνίας. Ξέρουν ότι είμαστε μια κοινωνία κατακερματισμένη σε κλειστές κοινωνικές ομάδες που κάθε μια είναι έτοιμη να χύσει το αίμα όλων των άλλων προκειμένου να μην θιχθούν τα κεκτημένα της, στην κατάχρηση και τον αναίτιο πλουτισμό. Κάθε ένας που έχει σώας τας φρένας, έχει κάθε λόγο να πιστεύει ότι και αυτή η κυβέρνηση θα σπάσει τα μούτρα της μπροστά στην αγριάδα των κεκτημένων. (Ναι υπάρχουν και πραγματικά θύματα σε αυτήν την κοινωνία, γιατί οι πολλοί δεν θα μπορούσαν να έχουν αυτά τα κεκτημένα αν δεν υπήρχαν τα υποζύγια. Τα υποζύγια όμως υπάρχουν όχι γιατί το θέλουν, αλλά γιατί δεν μπορούν, και στις παρούσες συνθήκες, δεν μπορούν ακόμα περισσότερο…)

Η ελληνική κοινωνία είναι μια βαθιά κατακερματισμένη κοινωνία, όπου κάθε κομμάτι της έχει κάψει τις γέφυρες με τους γύρω της, δεν ξέρει παρά μονάχα τα δικά της. Και θυμήθηκα όσα έγραφα στον Πλανήτη της Θεολογίας για τον εκκλησιαστικό χώρο που και αυτός είναι εντελώς ανάλογα κατακερματισμένος. Εκεί εξηγούσα τις πολιτιστικές προϋποθέσεις αυτού του κατακερματισμού. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ευφυΐα για να αντιληφθεί κανείς το γεγονός ότι ανάλογες, πιθανόν και ακριβώς, οι ίδιες προϋποθέσεις οδηγούν στον γενικευμένο κατακερματισμό της ελληνικής κοινωνίας.

Έχω λοιπόν την άποψη ότι όσο η κουβέντα έχει αποκλειστικά τεχνοκρατικό χαρακτήρα, η ελληνική κοινωνία δεν έχει δυνατότητα αυτοδύναμης ανάταξης. Και έρχονται οι ξένοι για μια νέα κατοχή. Και τι ειρωνεία, φαντάζει αυτό να είναι η μόνη μας ελπίδα!

Το ιερό είδωλο

Την σκηνή την θυμάμαι σαν σε όνειρο. Κύριε γράψατε ιστορία, μου είπε ένας μαθητής κατά την επιστροφή από την Βαρκελώνη. (ή κάτι τέτοιο) γιατί του λέω; Μα θυμώσατε και υψώσατε τον τόνο της φωνής σας… Για να το λέει έτσι θα είναι, γιατί εγώ δεν το κατάλαβα καθώς τα έβαζα με τους αρμόδιους (που δεν ήξερα ποιοι ήταν) οι οποίοι μας κρατούσαν κλεισμένους μέσα στο λεωφορείο που θα μας πήγαινε στο αεροπλάνο, όρθιους ξεθεωμένους χωρίς να μας λένε τι συμβαίνει… Ε λοιπόν, μπορεί να μην θυμώνω εύκολα, αλλά θυμώνω. Θυμώνω π.χ. συχνά με τους άλλους οδηγούς στον δρόμο, είμαι θυμωμένος τώρα και με τους θεολόγους της δεκαετίας του 60. Είμαι εξοργισμένος μαζί τους. Μόνο παρακαλώ προσέξτε, με κανένα δεν είμαι θυμωμένος προσωπικά. Κάθε άλλο.

Είμαι λοιπόν εξοργισμένος γιατί το πτώμα της εκκλησίας που είχε εξοκείλει στην παραλία και έτρεφε, όσο και με όποιο τρόπο, αυτούς που πήγαιναν κοντά, αυτοί λοιπόν το ενταφίασαν για τα καλά και μετά το έκτισαν από πάνω με τσιμέντο, έτσι που ούτε αυτοί να φάνε κάτι, αλλά ούτε να αφήσουν κάποιον άλλο να τσιμπολογήσει. Δεν έφθανε που με έκαναν να νομίζω ότι εκεί μέσα, κάτω από το μπετόν υπήρχε ζωή, αλλά και στην συνέχεια με έκαναν να πάψω να τρέφομαι …οικειοθελώς. Χρειάστηκα βοήθεια από έξω για να καταλάβω από τι στερούσα τον εαυτό μου…

Αυτοί οι άνθρωποι είχαν την φαντασίωση ότι μπορούσαν να μιλήσουν για …το είναι. Διέστε τι μου έγραψε κάποιος μόλις προχθές. «ζεις για το "φαίνεσθαι" και οχι για το " Ειναι"». Θλιβερό κατάλοιπο αυτής της φαντασίωσης. Οι φωστήρες της οικουμένης μιλούν για το Είναι, και προσέξετε, για το Είναι του Θεού! Είναι μεγάλο κόλπο το να μετατρέψεις την ηθική σε οντολογία, σε οδηγεί κατευθείαν στον τάφο.

Το είχα φάει και εγώ το παραμύθι. Αφού δεν πιστεύεις ότι ο Χριστός είναι Θεός, τι νόημα έχει η προσευχή. Και έκανα οκτώ χρόνια χωρίς… Τώρα, πρέπει να συμβεί κάτι το εξαιρετικό για να την παραλείψω. Και θα μου πείτε σε τι προσεύχομαι; Η απάντηση είναι ολοκάθαρη: Στην ιερή αντανάκλαση του …εαυτού μου. Εκεί που προσεύχονται όλοι όσοι προσεύχονται, είτε στον Χριστό είτε στον Μωάμεθ είτε …στον Δία.

(είπαμε: όποιος βγάζει σπυριά με τα παραπάνω ας μην τα διαβάζει!)

Λοιπόν, όσοι πιστοί, σπάστε τα τσιμέντα των θεολόγων και των διαφόρων ιερατείων και εντρυφήσατε στον πλούτο της πίστης…

Γιατί πλησιάζουν τα Χριστούγεννα!

Υπάρχει Θεός!

Σύμφωνοι, μπορεί και να μην υπάρχει, αλλά πριν πολύ πολύ καιρό, βγαίνοντας από την εκκλησία ενός χωριού, με βρίσκει ένας (τότε) μαθητής εκφωνώντας με έμφαση αυτήν την φράση και δείχνοντας με το δάκτυλό του τον ουρανό! Τι είχε συμβεί; Σε ένα διαγώνισμα είχε “πέσει” ένα θέμα από αυτά που είχε διαβάσει! Είχε τόση χαρά ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του που ανακάλυψε …την Αμερική, ώστε ακόμα τον θυμάμαι.

Και τον θυμήθηκα χθες, όταν αναφώνησα και εγώ με την σειρά μου …υπάρχει Θεός! Το κακό είναι ότι για να εξηγήσω τι με έκανε να περάσω και εγώ …από την πορεία προς την Δαμασκό, θα κάνω τον Γιώργο τον Λιάγκα, αλλά και την Σαλογραία (παρένθεση) η οποία αδιαλείπτως μου στέλνει κάνα δυό υβριστικά μηνύματα καθημερινά, αν και φαίνεται ότι βαρέθηκε τις τελευταίες μέρες και το αραίωσε σε βαθμό που να αισθάνομαι …έλλειψη! (τέλος η παρένθεση).

Λοιπόν αγαπητοί Μακικοί, όταν το σύστημα είναι ανοικτό, έχεις την τάση να το πειράζεις και εγώ δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό. Ότι το πειράζεις όμως σε πειράζει και έτσι κάποια στιγμή ο αθόρυβος υπολογιστής σταμάτησε να …ξεκινά. Αφού εξήντλησα όλα τα γιατροσόφια που ήξερα, θυμήθηκα τον Γιώργο και τον φαντάστηκα να λέει, καλά να πάθεις, θυμήθηκα και την Σαλογραία που προανήγγειλε επανειλημμένως ότι ο ουρανός θα πέσει στο κεφάλι μου και είπα ας πάρω τηλέφωνο τον τεχνικό στο κατάστημα που αγόρασα τον υπολογιστή.

(παρένθεση) Είμαι συνηθισμένος σε κάτι τέτοιο. Οι φορές που αγόρασα μηχάνημα και δεν χρειάστηκε να το επιστρέψω αμέσως ως ελαττωματικό είναι ελάχιστες και από κεκτημένη ταχύτητα πίστεψα ότι και στην περίπτωση αυτή το ίδιο συμβαίνει, θα πρέπει να το πάω πίσω (κλείνει η παρένθεση)

Και ο ουρανός όντως έπεσε στο κεφάλι μου, και ο Γιώργος έχει κάθε δίκιο να γελά, αν και είμαι βέβαιος ότι και Μακ να έπαιρνα και αυτό θα χαλούσε. Γιατί όσο και να προσπαθώ να πάρω τηλέφωνο, κανείς δεν το σηκώνει. Σχεδόν 18 ώρες προσπαθούσα να πάρω τηλέφωνο και από την άλλη πλευρά πλήρης αφωνία… Παίρνω στα κεντρικά, μου δίνουν ένα τεχνικό του λέω τα συμπτώματα και μου λέει, μάλλον κάηκε η μητρική! Πλήρης επιβεβαίωση των κακών προαισθήσεων. Με φαντάζομαι να πηγαίνω στον Πειραιά, terra ingognita για μένα, να ψάχνω να αφήσω κάπου το αυτοκίνητο και να κουβαλάω τον υπολογιστή αγκομαχώντας να τον πάω για επισκευή.

Το καλό το παλικάρι όμως ξέρει και άλλο μονοπάτι και έτσι αποφασίζω να πάω τον υπολογιστή στο κατάστημα της Αγίας Παρασκευής και από εκεί να το στείλουν στον Πειραιά. Θα αργήσει έτσι η επισκευή, αλλά προτιμότερο από το άλλο σενάριο του Πειραιά. Δεν είμαι όμως από αυτούς που το βάζουν κάτω και έτσι κάθε λίγο και λιγάκι προσπαθώ να πιάσω γραμμή. Και ω του Θαύματος! Δέκα λεπτά πριν φύγω για να δώσω τον υπολογιστή στο εδώ κατάστημα, μια κατά αγχωμένη κοπέλα σηκώνει το τηλέφωνο! Ζητώ τον τεχνικό και αυτός εκτός του ότι είναι εκεί, για μια ακόμα φορά μου μιλά σίγουρα και θετικά, μου λέει τι πάει στραβά, δεν χρειάζομαι και πολλά και εγώ και σε δευτερόλεπτα ο υπολογιστής δουλεύει κανονικά! Όταν κλείνω το τηλέφωνο αναφωνώ Υπάρχει Θεός! Και θυμάμαι εκείνον τον μαθητή.

Βέβαια ο Θεός δεν είναι μακικός, ούτε είναι της Σαλογραίας, είναι δικός μου, ή μια δική μου version! Και θα πάω στον Πειραιά μόνο και μόνο για να δω από κοντά τον εν λόγω τεχνικό. Στα πολλά χρόνια που έχω δούναι και λαβείν με εταιρείες πληροφορικής, σπάνια έχω συναντήσει ανθρώπους που να ξέρουν και να μπορούν να κάνουν έτσι σωστά την δουλειά τους.

Αν υπήρχαν πολλοί τέτοιοι η Ελλάδα θα ήταν διαφορετική. Και πιστέψτε με, ο άνθρωπος γίνεται τέτοιος με την κατάλληλη εκπαίδευση.

Ο Θεός με θυμήθηκε και λίγο πριν. Σε αυτές τις εκλογές είχα σκοπό να …πάω ταξίδι, αλλά δυστυχώς με θυμήθηκε ο Θεός και με έβαλαν εφορευτική επιτροπή… Αυτή την φορά ο Θεός δεν ήταν με το μέρος μου και θα έπρεπε να αναφωνήσω, μα δεν υπάρχει Θεός;

Θα ψηφίσω λοιπόν όποιον λέει κάτι για την παιδεία…

(Δεν σήκωνε κανείς το τηλέφωνο γιατί οι έλληνες ως γνήσιοι νεοέλληνες έπεσαν σαν τις ακρίδες πάνω στα φορητά που προεκλογικά μοιράζει το κράτος. Τώρα γιατί έπρεπε σώνει και καλά να τα πάρουν από την πρώτη μέρα είναι άλλη ιστορία, αλλά όταν έχεις απέναντί σου μερικές δεκάδες αγριεμένους πελάτες, αφήνεις το τηλέφωνο να κτυπά, γιατί απλά δεν το ακούς καν!)

Οι εθνικοί μας μύθοι

Πριν λίγες μέρες το STAR έπαιξε την ταινία με τον παράξενο τίτλο: Πριν ο Διάβολος καταλάβει ότι πέθανες. Επειδή θυμήθηκα ότι είχα διαβάσει καλές κριτικές όταν παίχθηκε στους κινηματογράφους, την είδα, και ναι μεν δεν κατάλαβα την σχέση της με το τίτλο, υποθέτω ότι θα ήταν μια ατάκα που δεν την άκουσα, πλην όμως στάθηκε αφορμή για ενδιαφέρουσες σκέψεις.

Η ταινία διηγείται την ιστορία δύο αδελφών οι οποίοι μέσα από μια αλληλουχία αποτυχιών οδηγούνται στην εξουθένωση και την καταστροφή. Καθώς την σκεπτόμουν, μετά το τέλος της, συνειδητοποίησα ότι οι αδελφοί είχαν μπει σε μια ελικοειδή καθοδική κίνηση που αναπόφευκτα τους οδηγούσε στην καταστροφή. Ενώ η ταινία ασχολήθηκε με την πορεία αυτή σκέφτηκα ότι το σημαντικό ήταν ακριβώς λίγο πριν την αφετηρία. Το παιχνίδι παίχθηκε και χάθηκε τότε. Και ενώ η ιστορία της ελικοειδούς πορείας ενείχε πολλές απιθανότητες, η αφετηρία της είναι κάτι το πολύ συνηθισμένο στην ζωή των ανθρώπων.

Μια σειρά λανθασμένων επιλογών ή άλλων καταστάσεων οδήγησε ανεξάρτητα τα δύο αδέλφια σε απόλυτο αδιέξοδο. Αντί λοιπόν να το δουν, να το αποδεχθούν και να κάνουν τις αναγκαίες προσαρμογές και αλλαγές στην ζωή τους, και οι δύο θέλησαν να το ξεφύγουν οργανώνοντας μια φυγή, παράνομη, προς τα εμπρός. Αποτέλεσμα η καταστροφική περιδίνηση. Πάμπολλες φορές οι άνθρωποι βλέπουν το αδιέξοδο στην ζωή τους, αλλά δεν έχουν το θάρρος και την ταπείνωση να το αναγνωρίσουν, να αλλάξουν πορεία. Συνεχίζουν με την πίστη ότι στο τέλος όλα θα πάνε καλά, συνεχίζοντας το λάθος και τελικά συντρίβονται εκτελώντας ανώμαλη προσγείωση.

Αυτή η εικόνα ήρθε στο μυαλό μου. Η απώλεια στήριξης ενός αεροπλάνου. Όταν για κάποιο λόγο συμβεί αυτό, το αεροπλάνο πέφτει ανεξέλεγκτα. Το θέαμα βρίσκεται στην διαδικασία της πτώσης, γι’ αυτό και η ταινία ασχολείται με αυτήν, αλλά το πραγματικά ενδιαφέρον βρίσκεται στα αίτια που οδήγησαν στην απώλεια στήριξης. Δεν έχει νόημα να ψάχνει κανείς γιατί το αεροπλάνο έκανε αυτήν ή την άλλη τούμπα ή γιατί χτύπησε σε αυτό το δένδρο ή το άλλο κτίριο. Αυτά βρεθήκαν απλώς στον δρόμο του.

Κατά σύμπτωση αυτές τις μέρες διάβαζα το Αίνιγμα του Κακού, του κ. Γιανναρά και σκέφτηκα ότι και αυτός σε μια τέτοια περιδίνηση βρίσκεται. Βλέπει το αδιέξοδο αλλά προκειμένου να μην αλλάξει πορεία καταφεύγει σε μια ατέλειωτη σειρά ατοπημάτων, ένας θλιβερός ξεπεσμός… Το τέλος είναι προδιαγραμμένο, είναι θέμα χρόνου.

Κυρίως όμως η εικόνα αυτή με βοήθησε να σχηματοποιήσω και να εκφράσω αυτό που δεν με ικανοποιεί στο βιβλίο για το οποίο έγραφα στην προηγούμενη ανάρτηση. Το Βυζάντιο μετά το 1054 βρίσκεται σε μια πορεία πτωτικής περιδίνησης. Ο κ. Καραμπελιάς περιγράφει αυτήν την περιδίνηση και επαναλαμβάνει κάμποσες φορές την σύγκρουση του Βυζαντίου με την Δύση. Μου δίνει την αίσθηση ότι ευχαριστιέται να λέει ότι η Δύση ρήμαξε το Βυζάντιο, κάτι που είναι αλήθεια. Δίνει όμως ένα τόνο σύγκρουσης ανάμεσα στον κακό, δύση, με το καλό, Βυζάντιο. Όταν όμως συντρίβεται το αεροπλάνο δεν φταίνε τα δένδρα, τα βράχια ή τα κτίρια, που καταστρέφουν το αεροπλάνο, αλλά οι αιτίες που οδήγησαν στην απώλεια στήριξης.

Η αιτία του κακού βρίσκεται πολύ πριν το 1054 και αυτή η οπτική διαφεύγει τελείως του κ. Καραμπελιά. (Θα πω εγώ κακεντρεχώς: γιατί έχει φάει το παραμύθι των νεορθοδόξων!) Αυτήν την διάσταση του θέματος θεωρούσα ότι την βλέπαμε, παράλληλα αλλά σε διαφορετικά επίπεδα, ο κ. Ράμφος και εγώ και έλεγα ότι έχω να πω πράγματα…

Για μια ακόμα φορά υπέστην ανώμαλη προσγείωση. Διάβασα ένα άλλο βιβλίο που με ενθουσίασε αλλά και μου φανέρωσε την αλήθεια: πόσο επαρχιώτες είμαστε οι έλληνες διανοούμενοι. Είναι το βιβλίο του Φιλίπ Νεμό, Τι είναι η Δύση, εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2008. Ανάμεσα στα άλλα, τα φοβερά ενδιαφέροντα, είδα γραμμένη και συμπυκνωμένη σε λίγες σειρές όλη την ανάλυση που έχω κατά νου…

Πραγματικά πιστεύω ότι αυτό το βιβλίο θα πρέπει να το διαβάσουν όσοι έχουν απορίες, όσοι δεν αρκούνται στα στερεότυπα. Θα δουν ότι ένα σωρό εθνικά αυτονόητα δεν είναι καθόλου αυτονόητα, έχουν και την εντελώς αντίθετη ανάγνωση.

Ναι, (ανάμεσα στα άλλα) η ορθόδοξη εκκλησία, με την πρακτική και την θεωρία της, είναι αυτή που “κατέρριψε” την ελληνική μεσαιωνική κοινωνία, είναι αυτή που την καταδίκασε στην μακροχρόνια δουλεία.

Αν κάποτε θελήσω και μπορέσω να διηγηθώ αυτήν την ιστορία, θα χρωστώ χάρη στον κ. Καραμπελιά, γιατί με πολύ κόπο μάζεψε όλο το σχετικό αποδεικτικό ιστορικό υλικό.