Οι ψευδαισθήσεις της Δύσης

 

Συνέχεια από τα προηγούμενα

Οι κεντρώοι της Δύσης κέρδισαν τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και θέλησαν να εξασφαλίσουν ότι τέτοιο κακό δεν θα ξανασυμβεί. Έτσι διαμόρφωσαν ένα θεσμικό και δικαιϊκό πλαίσιο το οποίο θα εξασφάλιζε την ειρήνη σε όλον τον πλανήτη. Το πλαίσιο αυτό βασίστηκε στο ανθρωπολογικό μοντέλο των ευρωπαίων. Οι ευρωπαϊκοί λαοί διαφέρουν μεταξύ τους αλλά …λίγο. Μπορούν εύκολα να βρουν κοινούς τόπους ακόμα και αν υπάρχει μακρά αιματηρή προϊστορία.

Σχεδίασαν λοιπόν ένα κόσμο με βάση αυτήν την λογική. Άμα βάλεις πολλές φυλές στο ίδιο κράτος, τι θα κάνουν στο τέλος θα τα βρούν…Σχεδίασαν σύνορα χωρών που δεν είχαν καμμιά σχέση με την κατάσταση στο έδαφος. Έφτιαξαν και ένα διεθνές δίκαιο, για όλα τα θέματα, κατ’ εικόνα και ομοίωση δική τους. Όσο είχαν από πλευράς ισχύος το πάνω χέρι, γιατί δίκαιο χωρίς αστυνομία να το επιβάλει δεν νοείται, το πράγμα σχεδόν λειτουργούσε. Και λέω σχεδόν γιατί οι ίδιοι οι δυτικοί συχνά παραβίασαν το δικό τους διεθνές δίκαιο.

Μόλις όμως το μερίδιο της Δύσης στην παγκόσμια πίτα ισχύος μειώθηκε τότε φάνηκε η αλήθεια της ζωής. Οι κουλτούρες δημιουργούν διαφορετικούς ανθρώπους που βλέπουν και βιώνουν τον κόσμο με το δικό τους μοναδικό και συχνά ριζικά διαφορετικό τρόπο. Ξέσπασαν πολλοί πόλεμοι, αλλά είναι πόλεμοι διαφορετικοί από τους παλιούς. Δεν είναι πόλεμοι μεταξύ διαφορετικών πολιτικών συστημάτων ούτε μεταξύ πολιτικών ιδεολογιών, είναι πόλεμοι ουσιαστικά μεταξύ διαφορετικών θρησκειών.

Να το ξαναπούμε: δεν είναι οι θρησκείες που καλούν τους πιστούς τους σε πόλεμο. Οι θρησκείες διαμορφώνουν διαφορετικές κουλτούρες και αυτές με την σειρά τους διαφορετικούς ανθρώπους και αυτή η διαφορετικότητα ντύνει με νόμιμα ενδύματα τα υποκρυπτόμενα παιχνίδια ισχύος των τοπικών πολεμαρχών… Κοινώς Ζούγκλα.

Για χιλιετίες τα προβλήματα λύνονταν με σαφή τρόπο. Ο νικητής τα έπαιρνε όλα και ο ηττημένος αν δεν σφαζόταν, ή γινόταν δούλος ή έφευγε μακριά. Στο τέλος η κατάσταση ήταν καθαρή. Αυτήν την σκληρή πραγματικότητα θέλησαν να εξορκίσουν οι δυτικοί κηρύσσοντας τα σύνορα απαραβίαστα και την επίλυση των διαφορών μέσω διεθνών δικαιϊκών θεσμών. Όσο υπήρχε το αντίπαλον δέος αυτά λειτούργησαν τουλάχιστον στον χώρο της Δύσης. Ο υπόλοιπος κόσμος ήταν πολύ μακριά…

Στον χώρο της Ευρώπης κατά την διάρκεια των δύο μεγάλων πολέμων έγιναν πολλές μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, υπό τύπον ανταλλαγής και δημιουργήθηκαν σχετικώς ομοιογενή κράτη εκτός από τα δύο πολυεθνικά, την Γιουγκοσλαβία και την Σοβιετική Ένωση. Στην Γιουγκοσλαβία οι μεγαλύτεροι θυμώμαστε τι έγινε. Στην Σοβιετική ένωση υπήρχε πολλαπλή μίξη πληθυσμών στα διάφορα κράτη που προέκυψαν από την διάλυσή της. Ρώσοι βρέθηκαν να ζουν σε ξένες χώρες και η μαμά Ρωσία δεν το χώνεψε, και πολεμώντας …χώνεψε περιοχές ήσσονος για τους δυτικούς σημασίας, Γεωργία, Αρμενία ίσως και άλλες που δεν γνωρίζω.

Ο παραλογισμός του απαραβίαστου των συνόρων οδήγησε στον παραλογισμό των κατεχόμενων στην Παλαιστίνη και την Κύπρο. Τον χαρακτηρίζω παραλογισμό γιατί η μη αποδοχή της πραγματικότητας επί του εδάφους η οποία διαρκεί πλέον περισσότερο των δύο γενιών στηρίζεται στην φαντασίωση της ύπαρξης ενός δικαίου το οποίο είναι γραμμένο εκεί ψηλά στους ουρανούς και είναι υποχρεωτικό για όλους και το οποίο όμως δεν υπάρχει καμμιά διάθεση κάποιος να το υπερασπιστεί, δηλαδή να πολεμήσει για αυτό. Για τους δυτικούς εκεί ψηλά δεν υπάρχει κάποιος θεός για να το επιβάλει, παρά μόνο η ισχύς τους, την οποία όμως δεν διανοούνται να χρησιμοποιήσουν. Επιπλέον δεν σκέφτονται καθόλου την πιθανότητα κάποιοι άλλοι να πιστεύουν ότι εκεί ψηλά είναι γραμμένο ένα δίκαιο, από τον άλλο δικό τους θεό, ένα δίκαιο διαφορετικό από το δυτικό δίκαιο. 

Τώρα που η ισχύς της Δύσης μειώθηκε αισθητά είμαι βέβαιος ότι το διεθνές δίκαιο θα αντικατασταθεί από κάτι άλλο, από ένα σύνολο επιμέρους τοπικά προσδιορισμένων δίκαιων. Για να φτάσουμε στο σημείο αυτό θα πρέπει να προηγηθούν συγκρούσεις ώστε να βρεθούν τα νέα τοπικά προσδιορισμένα σύνορα. Θα πρέπει να έχουμε πάντα στον νου μας ότι ζωή σημαίνει όριο, σημαίνει σύνορο. Είναι αναπόφευκτο να χυθεί αίμα κυριολεκτικά και μεταφορικά και όπως έχει συμβεί από πάντα στην ανθρώπινη ιστορία, το σημαντικό είναι να μην είσαι το θύμα, γιατί και οι νικητές και οι ηττημένοι έχουν θύματα.

Ευτυχώς στην Κύπρο τα δύο δίκαια, το διεθνές και το (τουρκικό) τοπικό βρήκαν τρόπο να συνυπάρχουν χωρίς να χύνεται αίμα και απλώς οι πολιτικές ηγεσίες κάθε λίγο πετάν τον μουτζούρη, την αποδοχή της πραγματικότητας, στην επόμενη γενιά. Βέβαια ο Ερτογάν φαίνεται ότι αισθάνεται αρκετά ισχυρός και ωθεί τα πράγματα και στην Κύπρο και στο Αιγαίο προς μια εναρμόνιση της κατάστασης στο πεδίο με την νομική της διάσταση, σύμφωνα πάντα με -το δικό του- διεθνές δίκαιο. Αυτό είναι αναπόφευκτο να συμβεί και το μόνο που μπορώ να εύχομαι είναι να μην ζω όταν θα γίνει πράξη. Δεν θέλω να αισθανθώ Ουκρανός ή Παλαιστίνιος και να έχει η Ελλάδα την τύχη της Ουκρανίας ή της Παλαιστίνης… 

Στην καλή εκδοχή θα έχει την τύχη της Κύπρου, θα μάχεται για το -δικό της- διεθνές δίκαιο αλλά θα αποδέχεται στην πράξη το δίκαιο της Τουρκίας. Αυτό νομίζω ότι λέγεται φιλανδοποίηση… Όσοι αμφιβάλλουν, ας αναρωτηθούν πόσοι συμπατριώτες μας θα έστελναν τα παιδιά τους στον πόλεμο και θα δεχόταν να πέσουν πύραυλοι στην αυλή τους για να αποτραπούν τυχόν γεωτρήσεις 20 χιλιόμετρα νοτίως της Κρήτης. Η άλλη πλευρά κάνει τέτοιες κινήσεις και μετρά τακτικά νεκρούς στρατιώτες. Η άλλη πλευρά βλέπει ένα διαφορετικό κόσμο από αυτόν που βλέπει η δική μας και προετοιμάζεται συστηματικά για την επέκταση των συνόρων της σε αυτόν.

Ο Ερτογάν ίσως το σκέπτεται, αλλά ο Πούτιν και η ηγεσία της Χαμάς αισθάνθηκαν αρκετά ισχυροί ώστε να επιχειρήσουν να το επιβάλουν. Ο Πούτιν μοιάζει να το πετυχαίνει, η Χαμάς όμως καταστράφηκε παρασύροντας μαζί της όλους τους κατοίκους της Γάζας. Μπορεί όμως να θυμίσουν στον μέσο ευρωπαίο ότι τα σύνορα δεν είναι απαραβίαστα και χρειάζονται υπεράσπιση…

Συνεχίζεται

Σφακτηρία, Ο ανθρώπινος πόνος πάνω σε ένα βράχο

 

Είχα την ευκαιρία να συμμετάσχω σε μια μίνι εκδρομή με πλοιάριο στην νήσο Σφακτηρία που φράζει τον κόλπο της Πύλου. Ήταν μια εξαιρετική εκδρομή την οποία συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όποιον του δοθεί η ευκαιρία να λάβει μέρος. Υπάρχουν μνημεία ιστορικά και εξαιρετικά φυσικά τοπία. Μια διαυγέστατη θάλασσα και ένας υπέροχος βυθός, που εμένα που είμαι λάτρης των καταδύσεων με μάγεψε. 

Πλην όμως και όταν ήμουν εκεί αλλά ακόμα και τώρα όταν σκέπτομαι το μέρος αυτό αισθάνομαι ένα κόμπο μέσα μου. Αισθάνομαι σφίξιμο γιατί γνωρίζω τι συνέβη στον τόπο αυτό. Συνέβησαν τρείς ναυμαχίες, μια στην αρχαιότητα μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών, μια στις αρχές της επανάστασης όταν οι Έλληνες κατέλαβαν την Σφακτηρία και την Πύλο, αλλά αυτό που αισθάνομαι ότι με επηρεάζει είναι η γνωστή ναυμαχία του Ναβαρίνου που έδωσε την ελευθερία σε ένα μικρό τμήμα της Ελλάδας. Γνωρίζω την συζήτηση περί της σημασίας της αλλά αυτό δεν με επηρεάζει.

Αυτό που με επηρεάζει είναι το γεγονός ότι στην ναυμαχία αυτή καταστράφηκε ολοσχερώς ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος και εκτιμάται ότι πνίγηκαν 15000 άνθρωποι. Ο κόμπος δημιουργείται από την αίσθηση ότι διέπλευσα και κολύμπησα πάνω σε ένα τόπο όπου πέθαναν 16000 με 17000 άνθρωποι συνολικά. Καθώς εστίασα σε αυτό το αίσθημα κατάλαβα ότι αυτό που με επηρέαζε δεν ήταν ο θάνατος των ανθρώπων, αλλά ο τεράστιος πόνος που έβγαινε μέσα από την θάλασσα. Πόνος που δεν διακρίνει ούτε εθνικότητες ούτε τίποτα άλλο. Πόνος που δεν περιορίζεται στον συγκεκριμένο τόπο αλλά επεκτείνεται μεταφέρεται παντού.

Πόνος που λυτρώνεται με τον θάνατο και πόνος που μεταφέρεται με τα νέα. Πίσω από κάθε πεθαμένο υπάρχουν γονείς, σύζυγοι, παιδιά. Μέσα από την θάλασσα βγαίνει κραυγή που αντηχεί και εγώ δεν ξέρω που. 

Δεν έχω βρεθεί άλλη φορά σε πεδίο μάχης όπου χάθηκαν τόσοι άνθρωποι…

Οι άνθρωποι είναι τόσο διαφορετικοί, όμως έχουν δύο κοινά. Το πρώτο είναι κοινό σχεδόν σε όλα τα ζώα: πονούν. Και το δεύτερο είναι κοινό σε όλα τα ζώα: πεθαίνουν, μόνο που οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι θα πεθάνουν από την στιγμή που γεννιούνται. Επιδιώκουν επίσης να βρίσκουν τρόπους για να μην πονούν και να μην πεθαίνουν. Θα έλεγα, πόνος και θάνατος οι μαμές της ιστορίας…

Η εχθρότητα, ο φθόνος και το μίσος κατά της Δύσης

 

Έχω μιλήσει για τον διχασμό που παρατηρείται στις δυτικές κοινωνίες. Αυτές τις μέρες εμφανίζεται απροκάλυπτα στην χώρα μας και υποθέτω κάτι ανάλογο θα συμβαίνει και στις άλλες χώρες της Ευρώπης, αν καταλαβαίνω καλά. Και έχει να κάνει με το ζήτημα της Παλαιστίνης και την καταδίκη του Ισραήλ. Φυσικά πρόκειται για αφορμή, οι αιτίες είναι βαθύτερες και συναφείς με θέματα της δικής μας κοινωνίας.

Κατ’ αρχάς να πω ότι κατά την γνώμη μου οι διακρίσεις αριστερά, κέντρο και δεξιά έχουν χάσει το αρχικό τους περιεχόμενο και έχουν πάρει νέο που δεν είναι πλήρως διαμορφωμένο. Έτσι όπως το αντιλαμβάνομαι αρκετοί αριστεροί μάλλον πρέπει να τοποθετηθούν στο κέντρο. Παρακάτω περιγράφω ένα κριτήριο που κατά την γνώμη μου διακρίνει τα πράγματα. Φαίνεται λοιπόν ότι η αριστερά και η δεξιά καταδικάζουν το Ισραήλ με μια επιχειρηματολογία που ισχύει ατόφια και για την Ρωσία. Εν τούτοις είναι εμφανές ότι δεν καταδικάζουν την Ρωσία. Προφανώς οι Ουκρανοί νεκροί δεν είναι το ίδιο άνθρωποι με τους Παλαιστίνιους, για να μην αναφέρω τους Σουδανούς και όλους του Αφρικανούς που πεθαίνουν από τα χέρια των Αφρικανών.

Οι κεντρώοι επισημαίνουν την βιαιότητα και αθλιότητα της κατάστασης στην Γάζα αλλά θυμούνται κάτι που οι άλλοι ξεχνούν επιμελώς, το ποιος δηλαδή ξεκίνησε το κακό και το γεγονός ότι το κακό θα σταματούσε αν η Χαμάς αποφασίσει να αναγνωρίσει το κράτος του Ισραήλ και να παραδώσει την εξουσία. Αλλά η Χαμάς οχυρώνεται πίσω από τους αμάχους και φροντίζει να γεμίσει ο παράδεισος με όσους περισσότερους μάρτυρες γίνεται, λοξοκοιτώντας και ελπίζοντας στις αντιδράσεις της αριστεράς και της δεξιάς των ευρωπαϊκών χωρών. 

Έτσι οι δράσεις των αριστεροδεξιών δίνουν νόημα στην προσπάθεια της Χαμάς να ωθήσει το Ισραήλ στον εποικισμό του παραδείσου από νέους μάρτυρες. Παλιότερα νόμιζα ότι οι μαχητές της Χαμάς δεν είχαν στολές για να ξεχωρίζουν από τους αμάχους, αλλά στα σόου που οργάνωσαν κατά την παράδοση κάποιων απαχθέντων, είδα ότι τελικά έχουν πλην όμως τις κρατούν καθαρές για τις τηλεοπτικές κάμερες…

Η αριστερά (άνθρωποι που έλκουν την πολιτική καταγωγή τους από ένα μαρξιστικό παρελθόν) και η δεξιά (άνθρωποι που έλκουν την πολιτική καταγωγή τους από ένα πατριωτικό θρησκευτικό παρελθόν) βρίσκονται όντως από την μια μεριά της διαχωριστικής γραμμής που έχω περιγράψει και κινούνται παραβιάζοντας κάθε λογική και κάθε ανάγκη για  λογική αυτοσυνέπεια και εκπέμποντας φθόνο, εχθρότητα ακόμα και απροκάλυπτο μίσος. Τα συναισθήματα αυτά (και όχι κάποια κοινή περί της ζωής αντίληψη) είναι ο συνεκτικός κρίκος της δεξιάς και της αριστεράς, και το αντικείμενο τους είναι η Ευρώπη οι αξίες της και ο τρόπος ζωής της. Κάθε γραμμή κειμένων από αυτόν τον χώρο είναι πλήρης αρνητικών χαρακτηρισμών όλων των διαφωνούντων και πρωτίστως κατά όσων είναι …φιλελέδες!

Ένα χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής κουλτούρας είναι η αυτοκριτική, μια αυτοκριτική αδιανόητη για την ελληνική κουλτούρα. ΤΑ ΚΕΊΜΕΝΑ ΤΈΤΟΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΉΣ ΤΡΟΦΟΔΟΤΟΎΝ ΤΗΝ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΈΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΊΣΟΥΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΟΠΑΔΟΎΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΑΡΙΣΤΕΡΟΔΕΞΙΆΣ. 

Το να αποδομήσει κανείς τον αριστεροδεξιό λόγο είναι πολύ εύκολο, αλλά άνευ νοήματος, οι άνθρωποι του δεν ενδιαφέρονται για την λογική ή το σωστό αλλά για τα αρνητικά συναισθήματα. Ενδιαφέρον όμως έχει η περίπτωση των κεντρώων. Ο λόγος τους είναι πιο ήπιος και μέχρις ενός σημείου λογικά δομημένος, μέχρι το σημείο που περιγράφουν την κατάσταση. Όταν όμως πάμε στο δια ταύτα τότε έχουμε ένα άνευ νοήματος και αξίας ευχολόγιο. Για πάσαν νόσον και πάσαν *** προτείνουν διαπραγματεύσεις! Δεν μπορούν να καταλάβουν ότι ο κόσμος τον οποίο οικοδόμησαν, γιατί οι κεντρώοι οικοδόμησαν την τωρινή κατάσταση) μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, δεν υπάρχει πια. Και όχι μόνο αυτό. Το πρόβλημα στην Παλαιστίνη και την Ουκρανία το δημιούργησαν τα ιδεολογικά τους λάθη τα οποία με την σειρά τους τροφοδοτούν είτε την αριστερή αντιευρωπαϊκή ιδεολογία και την δεξιά αντιευρωπαϊκή απόρριψη της κάθε ιδεολογίας.

Αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι ότι και οι κεντρώοι βρίσκονται σε αδιέξοδο γιατί δεν μπορούν να αντιληφθούν το θεμελιώδες λάθος τους που είναι η αντίληψή τους για τον άνθρωπο. Η αφετηρία της σκέψης τους είναι ότι όλοι οι άνθρωποι μοιράζονται την ίδια ανθρώπινη φύση, εννοείται την δική τους ευρωπαϊκή φύση και επομένως όλοι οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο που τον βλέπουν και οι ίδιοι και επομένως με διαπραγματεύσεις μπορούν να βρούν τα αντιμαχόμενα μέρη ένα κοινό τόπο. Αρκετοί σχολιαστές αντιλαμβάνονται ότι κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν να συμβεί αλλά δεν καταλαβαίνουν το γιατί και επομένως δεν έχουν να προτείνουν κάτι ρεαλιστικό.

Συνεχίζεται

Μερικά πολιτικά προλεγόμενα για τους πολέμους

 

Ζούμε εδώ και μερικά χρόνια δύο μακροχρόνιους πολέμους οι οποίοι ξεκίνησαν ως κάτι το ειδικό, κάτι το μικρό αλλά κατέληξαν σε δύο μακροχρόνια αδιέξοδα με τεράστιες καταστροφές και σε υποδομές αλλά και σε απώλειες ζωών ανθρώπων. Στην Ουκρανία και στην Γάζα. Για τους πολέμους αυτούς γράφονται διαρκώς πολλά άλλοτε αξιόπιστα και αξιόλογα και άλλοτε προπαγανδιστικά και αναξιόπιστα. 

Αισθάνομαι πιεστική την ανάγκη να εκθέσω και την δική μου άποψη, για την ακρίβεια και την δική μου ματιά. Στοιχεία που συνθέτουν την δική μου ματιά τα συναντώ σε διάφορα κείμενα. Η δική μου ματιά όμως έχει μια διαφορετική θεμελίωση, βασίζεται στην κατανόηση της δομής και της λειτουργίας του σύμπαντος, όπως μας τα φανερώνει η σύγχρονη επιστήμη. Δεν ψάχνω να βρω το δίκαιο αλλά θέλω να κατανοώ αυτό που συμβαίνει σε ένα βαθύτερο επίπεδο, αναζητώ μια κατανόηση που δεν θα με αναγκάζει να θεωρώ ότι κάποιοι άνθρωποι, λαοί, κλπ. είναι άδικοι ή κακοί ή ανόητοι ή όποιον άλλο χαρακτηρισμό θέλετε, γιατί δεν πιστεύω κανένα από αυτούς. Οι χαρακτηρισμοί δεν έχουν νόημα. Σε κάθε μεγάλο δείγμα πληθυσμού υπάρχουν και καλοί και κακοί και άδικοι και δίκαιοι και ανόητοι κλπ.

Κεντρική αντίληψή μου είναι το γεγονός ότι έχουμε δύο πολέμους και όχι δύο παιχνίδια όπου παίζουν αντίπαλες ομάδες με βάση κάποιους κανόνες. Στον πόλεμο και μάλιστα σε ένα πόλεμο με υπαρξιακές διαστάσεις δεν υπάρχουν κανόνες, παρά μόνοι οι κανόνες που βάζουν με την φαντασία τους, αυτοί που παρακολουθούν τον πόλεμο από την πολυθρόνα τους. Και επομένως δεν μπορεί κανείς να είναι οπαδός, δεν μπορεί να υποστηρίζει την μια ή την άλλη ομάδα, την μια ή την άλλη πλευρά. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να διαπιστώνει με ποια πλευρά των εμπολέμων συμβαδίζουν τα συμφέροντά του και τα συμφέροντα της χώρας και της κοινωνίας του. Και κατά την άποψή μου εμπλεκόμαστε άμεσα και στους δύο και επομένως έχουμε συμφέροντα που επηρεάζονται και από τους δύο πολέμους.

Μια σύγχυση που παρατηρώ είναι η σύγχυση ανάμεσα σε αυτό το οποίο θα ήθελα, θα ευχόμουν να συμβεί, αυτό που σύμφωνα με τα δικά μου κριτήρια είναι δίκαιο και θεμιτό, ή και συμφέρον, και με την όποια εξήγηση δίνω. Όταν εξηγώ γιατί και πώς συμβαίνει ένα γεγονός δεν σημαίνει ότι δικαιολογώ ή δικαιώνω, δεν δικάζω αλλά μαθαίνω και κατανοώ. Αυτή η σύγχυση συμβαίνει γενικά στην ζωή. Για τον λόγο αυτόν όποιος διαβάσει τα επόμενα θα πρέπει να ξεχωρίζει την καταγραφή και την τυχόν εξήγηση των γεγονότων, από την όποια υποστήριξη ή εύνοια ή ακόμα θετική διάθεση. Να λάβει υπόψη του ότι δεν δικάζω αλλά παρατηρώ και προσπαθώ να κατανοώ και να μαθαίνω.

Ο πόλεμος είναι πόλεμος και έχει θύματα και κάθε αντίπαλος θέλει να προκαλεί θύματα στον αντίπαλο. Μερικές φορές η μια πλευρά επιδιώκει να προκαλέσει τον αντίπαλο ώστε αυτός να αντιδράσει βίαια και να έχει αυτή πολλά αθώα θύματα έτσι ώστε δε δεύτερο χρόνο  για να εκβιάσει τον αντίπαλο και κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης της κοινωνίας του και των τρίτων να αναγκαστεί να υποχωρήσει. Ο πρώτος μεγάλος διδάξας αυτή την μέθοδο ήταν ο Γκάντι που θυσιάζοντας μερικούς δικούς του ανάγκασε τους Άγγλους να φύγουν “οικειοθελώς” από την Ινδία… 

Κανονικά δεν χρειάζεται, αλλά ας διευκρινίσω, ότι λέω είναι η δική μου ματιά που σκοπό έχει να εμπλουτίσει την ματιά του τυχόν αναγνώστη. Δεν είναι η αλήθεια, ούτε καν η δική μου αλήθεια. Η πλήρης δική μου άποψη θα βρίσκεται σε ένα έργο με θέμα την ανθρώπινη φύση, που βρίσκεται στα τελειώματα.

Ακολουθούν άλλα 5 σύντομα κείμενα με σκοπό να προκαλέσουν τον αναγνώστη να δει τα πράγματα έξω από το κουτί!

Συνεχίζεται

Ο χαμένος κόσμος της Αριστεράς

 

Ο χαμένος κόσμος της Αριστεράς

Στις 16/8/2025 παραβρέθηκα στο μικρό θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου και παρακολούθησα μια από τις καλύτερες μουσικές παραστάσεις που μου δόθηκε η ευκαιρία ναπαραβρεθώ. Μια εκπληκτική Μαρία Φαραντούρη με ένα επίσης εκπληκτικό βαρύτονο Τάση Χριστογιαννόπουλο με αποκορύφωμα μια εκπληκτική εκτέλεση του Ζορμπά με φλάουτο και πιάνο- σκέτη μαγεία. Η εκδήλωση ήταν για τα 100 χρόνια από την γέννηση του Μίκη Θεοδωράκη και ακούστηκαν δικά του έργα.

Μέσα στην μαγεία της μουσικής ένοιωθα ότι υπήρχε μια αφόρητη λύπη κυρίαρχη στο μεγαλύτερο μέρος του προγράμματος. Αισθάνθηκα ότι υποδορίως το πρόγραμμα ήταν μια ελεγεία λύπης για τον χαμένο κόσμο της Αριστεράς, τον κόσμο τον οποίο ύμνησε ο Θοδωράκης και που τώρα είναι απλά μια νοσταλγική ανάμνηση. Το επιβεβαίωναν τα άπειρα άσπρα κεφάλια που έβλεπα μπροστά μου…

Και σκεπτόμουν, η Αριστερά, οι προοδευτικές δυνάμεις υποχωρούν παντού σε όλο τον κόσμο, αλλά οι αριστεροί δεν καταλαβαίνουν το γιατί και φυσικά φαίνεται να είναι μια χαμένη υπόθεση. Αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι ότι τα αριστερά δόγματα είναι ταμπού και η εξήγηση απλή: για όλα φταίνε οι όχι αρκετά αριστεροί, αριστεροί που δεν εφαρμόζουν-πιστεύουν στα ιερά αριστερά δόγματα. Εξού και η ατέλειωτη διάσπαση, η αριστερά είναι μια διαδοχή διασπάσεων, καθότι κάθε συνεπής αριστερός θεωρεί ότι αυτός είναι ο γνήσιος αριστερός και οι άλλοι κακέκτυπα και δεν μπορεί να υπάρχει κοινωνία μεταξύ φωτός και σκότους…

Είναι η ίδια τακτική των θρησκειών και ειδικά των ορθοδόξων όπου για τους ίδιους λόγους υπάρχει κατακερματισμός αλλά και οξύτατες αντιπαραθέσεις, όχι επιχειρημάτων αλλά …χαρακτηρισμών. Για τον λόγο αυτό διστάζω να πω το πόσο λυπήθηκα από τον απρόσμενο θάνατο του ανθρώπου στον οποίο χρωστώ την δυνατότητα της εκπόνησης του διδακτορικού μου, του Χρυσόστομου Σταμούλη… Σκέφτηκα, ας μην προσθέσω ακόμα μια αφορμή για να τον κατηγορούν, όχι βέβαια ότι τον ένοιαζε …

Το Μυστήριο του Σύμπαντος

Η πανσέληνος του φετινού Αυγούστου 

Συνέχεια από την προηγούμενη ανάρτηση

Το Μυστήριο του Σύμπαντος

Αν τα παραπάνω έχουν κάποια βάση, τότε μας οδηγούν σε δύο πολύ σημαντικές παρατηρήσεις. Η θεμελίωση των όντων στην άρρητη φυσική πραγματικότητα (ΑΦΠ) είναι καθολικό χαρακτηριστικό. Αν ονοματίσουμε το τμήμα των όντων που “βρίσκεται” στην ΑΦΠ ψυχή, τότε τα πάντα έχουν ψυχή, δηλαδή οδηγούμαστε σε ένα είδος πανψυχισμού. Τα ειδικά θεολογικά χαρακτηριστικά του πανψυχισμού είναι θέμα που πρέπει να επεξεργαστούν οι θεολόγοι των θρησκειών και κάποιες νύξεις θα κάνουμε στην συνέχεια. Τώρα θα δούμε κάποιες πρακτικές συνέπειες ανεξάρτητες από τυχόν θεολογικές ερμηνείες.

Κάθε άνθρωπος έχει αυτήν την “ψυχή” την οποία μπορεί να την βιώνει, δηλαδή να την αισθάνεται και αυτή η “ψυχή” έχει μη τοπικά δηλαδή υπερβατικά χαρακτηριστικά. Η υπερβατική, πολλές φορές την καλούμε μεταφυσική ή υπερφυσική, εμπειρία είναι εξ ορισμού ανοικτή για τον καθένα, ακόμα και για τα ζώα. Την εμπειρία αυτήν την ονοματίζουμε με διάφορα ονόματα, όπως ένστικτο, διαίσθηση, θαύμα και την αποδίδουμε σε διάφορες αιτίες, που όμως τελικά δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο τρόπος που δομείται η φυσική πραγματικότητα, το σύμπαν και για τον λόγο αυτό μου φαίνεται προτιμητέος ο όρος το Μυστήριο του Σύμπαντος.

Το Μυστήριο αν και είναι ανοικτό για τον καθένα όμως είναι πρόδηλο ότι δεν το βιώνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο, και οι διαφοροποιήσεις είναι τόσο έντονες, από άνθρωπο σε άνθρωπο, από εποχή σε εποχή και από κουλτούρα σε κουλτούρα που μοιάζουν οι εμπειρίες αυτές των ανθρώπων να μην σχετίζονται μεταξύ τους. Οι έντονες διαφοροποιήσεις, δηλαδή η μη συστηματικότητά τους είναι και ο λόγος που για την πλειοψηφία των επιστημόνων δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο επιστημονικής έρευνας.

Υπάρχουν όμως δύο χαρακτηριστικά της ΑΦΠ που εξηγούν επαρκώς την αβεβαιότητα των εμπειριών. Και είναι αφενός μεν ο κβαντικός χαρακτήρας του πεδίου που μεταφέρει την ενέργεια και τα χαρακτηριστικά της ΑΦΠ ο οποίος εμπεριέχει μια τυχαιότητα που στην καθημερινότητά μας εξαλείφεται αλλά στο φυσικό υπόβαθρο είναι υπαρκτή. Πολύ περισσότερο ενεργό είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό που είναι η πολυπλοκότητα. Πράγματι στα ανθρώπινα και όχι μόνο βιώματα είναι πέραν αμφισβήτησης καθοριστικός ο ρόλος του εγκεφάλου ο οποίος είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο σύστημα γεγονός που εξαφανίζει κάθε πιθανότητα συστηματικής και ομοιόμορφης επανάληψης των νοητικών φαινομένων. Ο ψυχικός κόσμος μπορεί να μελετηθεί μόνο στατιστικά.

Το βίωμα λοιπόν της σχέσης μας με την ΑΦΠ έχει καθαρά πιθανοκρατικό χαρακτήρα. Δηλαδή μια ολόκληρη γκάμα βιωματικών δυνατοτήτων είναι προσβάσιμη από όλους, όμως, η ζωή μας φανερώνει ότι για τον καθένα οι πιθανότητες υλοποίησης είναι διαφορετικές. Η διαφορετικότητα αυτή λογικά, με κριτήριο το ξυράφι του Όκαμ,  πρέπει να έχει ως βάση την γονιδιακή δηλαδή την βιολογική διαφορετικότητα μεταξύ των ανθρώπων. Όπως όμως και σε κάθε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα, μεγάλο ρόλο πρέπει να παίζει η δραστηριότητα του υποκειμένου ανθρώπου, δηλαδή η άσκηση. Ανάλογα λοιπόν με τα γονίδια αλλά και την άσκηση-εξάσκηση οι άνθρωποι βιώνουν με μια ποικιλία τρόπων τον υπερβατικό χαρακτήρα της ΑΦΠ. Και έχει ενδιαφέρον να αναλύσουμε περισσότερο την ποικιλία των βιωμάτων κάτω από την οπτική της ύπαρξης της ΑΦΠ.

Η ΑΦΠ επειδή είναι κάτι το εξαιρετικά πολύπλοκο μπορούμε να κατανοήσουμε, να βιώσουμε και να αισθανούμε μόνο ένα τμήμα της, κάθε φορά, ανάλογα με την οπτική που την προσεγγίζουμε. Μπορούμε λοιπόν να κάνουμε κάποιες διακρίσεις: Οι άνθρωποι την βιώνουμε είτε με ένα εντελώς προσωπικό θα λέγαμε κρυφό τρόπο είτε φανερά μπροστά σε άλλους. Στην πρώτη κατηγορία βιωμάτων θα πρέπει να εντάξουμε τα θρησκευτικού τύπου βιώματα, στην δεύτερη τα βιώματα τα σχετιζόμενα με την τέχνη, τον αθλητισμό, τις επιστήμες κλπ. Τα πρώτα εφόσον είναι βαθιά προσωπικά είναι πιο υποκειμενικά και επηρεάζονται περισσότερο από την κουλτούρα στην οποία ζει ο άνθρωπος. Αντιθέτως τα δεύτερα είναι πιο εξωτερικά και έχουν ένα μπορεί να πει κανείς αντικειμενικό χαρακτήρα. Στην συνέχεια θα αναφερθούμε σε κάποια ενδεικτικά παραδείγματα.

Στον αθλητισμό η βιωματική ύπαρξη της ΑΦΠ είναι πλέον φανερή από οπουδήποτε αλλού, όμως συνήθως δεν την αναγνωρίζουμε ως τέτοια γιατί την καλύπτουμε με τους προαναφερθέντες όρους όπως χάρισμα, ταλέντο, ένστικτο κλπ. για να εξηγήσουμε το γεγονός ότι ο αθλητής, και ειδικά ο πρωταθλητής βιώνει μια διαστολή του χρόνου και του χρόνου και πετυχαίνει αυτό που για τους άλλους είναι αδύνατο. Για τον λόγο αυτό ο αθλητής τιμώταν σχεδόν ως θεός από τους αρχαίους χρόνους. Η διαρκής εξάσκηση είναι αυτή που αυξάνει τις πιθανότητες να ελέγξει ακριβώς αυτό, τον χώρο και τον χρόνο. 

Με τον πλέον αισθητό τρόπο αυτό είναι εμφανές στο άθλημα του μπάσκετ, όπου συχνά βλέπουμε ένα αθλητή να πετυχαίνει καλάθι κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Η πιθανότητα αυτό να είναι τυχαίο γεγονός θεωρείται πολύ μικρή, όχι όμως μηδενική. Για τον λόγο αυτό και ένας εντελώς αρχάριος μπορεί, εξαιρετικά σπάνια από τύχη, να έχει επιτυχία. Ο σπουδαίος αθλητής δεν εξαρτάται τόσο από την τύχη, έχει μια εσωτερική επαφή με το καλάθι, μια επαφή που είναι εξαιρετικά ευαίσθητη ειδικά όταν η προσοχή του δεν είναι κατάλληλα προσανατολισμένη. Από αυτό το γεγονός στο μπάσκετ, αλλά και στα άλλα ομαδικά αθλήματα φανερώνεται η δυνατότητα μη τοπικής, αλλά “εσωτερικής” επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπινων νόων. Η ίδια ομάδα την μια στιγμή είναι εξαιρετικά συντονισμένη και αποτελεσματική και την άλλη μπορεί κάτι να συμβεί να αποσυντονιστεί πλήρως και να έρθει η ήττα. Στον αθλητισμό και ειδικά στον ομαδικό φανερώνεται πλήρως η λειτουργικότητα της σχέσης νου εγκεφάλου και η επαφή του νου με την ΑΦΠ.

Αν στον αθλητισμό όλα αυτά συμβαίνουν δημοσίως, το θρησκευτικό βίωμα είναι υπόθεση βαθιά προσωπική, ιδιαίτερη που όμως εξαρτάται στενά από την κουλτούρα της κοινότητας ή και της κοινωνίας. Και αυτό γιατί αυτή καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο ο μέσος άνθρωπος προσλαμβάνει, ερμηνεύει και εξηγεί το βίωμα. Εδώ συμβαίνει ένας κύκλος ανάδρασης. Η κοινωνία ερμηνεύει το βίωμα και δημιουργεί την θρησκεία και η θρησκεία αναπτύσσει την κουλτούρα της κοινωνίας προς ορισμένες κατευθύνσεις οι οποίες με την σειρά τους ενισχύουν συγκεκριμένους τρόπους άσκησης, εξάσκησης και εν τέλει βίωσης του υπερβατικού χαρακτήρα της ΑΦΠ. 

Μέσα από αυτόν τον κύκλο ανάδρασης αναπτύσσεται μια θεολογία που είναι μεν στενά δεμένη με την κουλτούρα της κοινωνίας χωρίς να υπάρχει όμως η επίγνωση ότι εκφράζει μια μερική βίωση και γνώση της ΑΦΠ. Έτσι η θεολογία της κάθε κοινωνίας έχει την αίσθηση του όλου εκεί που η κοινωνία βιώνει το μερικό. Η προβληματικότητα της κατάστασης είναι έκδηλη και έχει βιωθεί πολλαπλώς μέσα στην ιστορία. Διαμάχες συγκρούσεις συχνά αιματηρές, διαιρέσεις, αντιπαλότητες και άλλες πολλές αρνητικές καταστάσεις οφείλονται στην αυθαίρετη επέκταση του μερικού σε γενικό. Συμπτώματα που είναι στενά συνδεδεμένα με την μονοθεϊστική εκδοχή της θεότητας και που βέβαια οδηγούν αναπότρεπτα στην απαξίωση της θεολογίας ενώ αντιθέτως θάλλει η θρησκεία.

Η θεολογία από δημιουργική αλλά και πειστική έκφραση, ερμηνεία και νοηματοδότηση του θρησκευτικού βιώματος, συχνά το απαξιώνει και μετατρέπεται σε αμυντική λειτουργία ρευμάτων του παρελθόντος και για να επιβιώσει χρησιμοποιεί τεχνηέντως την αοριστολογία και υπεκφυγή παίζοντας με τις λέξεις από τις οποίες στερεί το σαφές νόημα.

Πέρα από όλα αυτά υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή στο υπό συζήτηση θέμα. Το ότι η ΑΦΠ είναι μη τοπική σημαίνει κάπως απλουστευμένα, αλλά όχι λανθασμένα, ότι όλα είναι όλα μαζί. Είναι λογικά αναμενόμενο αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει κάποιου είδους αλληλοεπίδραση όλων με όλα, όμως εντέλει μόνο κάποιες από αυτές τις αλληολεπιδράσεις έχουν σημασία για εμάς. Αυτή η παρατήρηση ανοίγει μια ερμηνευτική δυνατότητα της αλληλοεπίδρασης του ανθρώπινου ψυχικού κόσμου ακόμα και με τα άψυχα αντικείμενα. Ιερά αντικείμενα, ιεροί τόποι, αίσθηση ριζώματος σε ένα τόπο, αγάπη της πατρίδας, ενθύμια μεγάλης αξίας μεταφέρονται πλέον από τον χώρο των προλήψεων και προκαταλήψεων στον χώρο της επιστημονικής έρευνας, όχι μόνο με στατιστικές μεθόδους αλλά και με τα εργαλεία της φυσικής ή και της πληροφορικής. 

Συμπεράσματα

Η Κβαντική Θεωρία Πεδίου μας αποκαλύπτει ότι η υλική μας υπόσταση είναι μη υλική και έχει πεδιακό χαρακτήρα. Οι Μεγάλες Ενοποιημένες Θεωρίες υποθέτουν την ύπαρξη ενός άλλου επιπέδου ύπαρξης, θα λέγαμε βαθύτερου, το οποίο δεν έχει τα κλασσικά τοπικά και χρονικά χαρακτηριστικά. Η νευροβιολογική έρευνα μας αποκαλύπτει την στενότατη σχέση του ψυχικού κόσμου με τις βιοχημικές διεργασίες του εγκεφάλου, χωρίς όμως να μπορεί να τις ταυτίσει με αυτές. Αυτό συνεπάγεται την ύπαρξη ενός άλλου δομικού συμπαντικού υποστρώματος που επίσης δεν έχει χωρικά και χρονικά χαρακτηριστικά. Η με κάποιον τρόπο σύνδεση των δύο επιπέδων μας οδηγεί στην ιδέα της ύπαρξης μιας εκτεταμένης φυσικής πραγματικότητας την οποία μπορεί και βιώνει εσωτερικά ό κάθε άνθρωπος.

Η ύπαρξη της ΑΦΠ μας παρέχει ισχυρά ερμηνευτικά εργαλεία που μας επιτρέπουν να διαβάσουμε με νέο μάτι την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού, της θρησκείας, του αθλητισμού αλλά και της προσωπικής ιστορίας του καθένα μας. Βιώματα, συμπεριφορές και δράσεις που ήταν εκτός της επιστημονικής έρευνας τις τελευταίες δύο δεκαετίες γίνονται αντικείμενα διερεύνησης όχι μόνο στατιστικά αλλά και με τα εργαλεία της φυσικής, της νευροβιολογίας και της πληροφορικής, φωτίζοντας ή καλύτερα θέτοντας σε πιο ακριβή πλαίσια την επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης.

Παρά ταύτα το ερώτημα της ακριβούς μοντελοποίησης της διεπαφής νου και εγκεφάλου φαντάζει τόσο μακρινό όσο και πριν από τις εξελίξεις αυτές.

Η νόηση και η άρρητη φυσική πραγματικότητα

 

Η νόηση και η άρρητη φυσική πραγματικότητα

Συνέχεια από το προηγούμενο

Η ΑΦΠ έχει δύο χαρακτηριστικά που είναι στέρεα θεμελιωμένα. Το πρώτο είναι ο μη τοπικός χαρακτήρας, δηλαδή η έκτασή της στον χώρο και τον χρόνο, κάτι που μπορεί να εξηγηθεί είτε με την ύπαρξη επιπλέον διαστάσεων στον υπάρχοντα χωροχρόνο είτε γιατί ο υπάρχων χωροχρόνος αναδύεται από ένα υπόστρωμα που είναι πέραν του χρόνου και του χρόνου. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι το ότι μέσα σε αυτήν βρίσκεται η πληροφορία η οποία είναι αναγκαία για την δημιουργία και εξέλιξη του σύμπαντος. Χωρίς να μπορούμε να επεκταθούμε στο θέμα, σήμερα είναι επιστημονικό κεκτημένο ότι το σύμπαν δεν είναι τυχαίο, επομένως με κάποιον τρόπο συν-υπάρχει με πληροφορία που δεν είναι άμεσα αισθητή.

- Θα πρέπει να σημειώσω ότι όταν γράφηκε αυτό το άρθρο δεν είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο μου Το άρρητο στοιχείο της φύσης, Αρμός 2024, στο οποίο παρουσιάζονται αναλυτικά όλα τα θέματα αυτού του άρθρου. -

Εμείς, και κάθε τι που υπάρχει βρισκόμαστε μέσα στην ΑΦΠ. Μπορούμε να μας σκεφτόμαστε ότι είμαστε κάτι οποίο εκτείνεται στον χώρο και τον χρόνο και εμπεριέχει όλη την πληροφορία για την ύπαρξή μας, ακόμα και αν δεν μπορούμε να δώσουμε λεπτομερή περιεχόμενο στις λέξεις αυτές ούτε να κατανοήσουμε τον ακριβή τρόπο της ύπαρξής μας. Και εδώ είναι το κρίσιμο σημείο. Υπάρχουν ισχυρότατοι λόγοι να πιστεύει κανείς ότι αυτήν την άρρητη φυσική πραγματικότητα την αισθανόμαστε, την βιώνουμε, ο εγκέφαλός μας ο οποίος ούτως ή άλλως βρίσκεται μέσα στην ΑΦΠ είναι έτσι δομημένος ώστε να την αισθάνεται και εντέλει να την αξιοποιεί.

Και οι λόγοι αυτοί έχουν να κάνουν με την ανθρώπινη εμπειρία αλλά και αυτή των ζώων. Υπάρχει ένα πλήθος συμπεριφορών των ζώων τις οποίες αποδίδουμε στο ένστικτο. Στην πραγματικότητα είναι συμπεριφορές τις οποίες δεν μπορούμε να αναγάγουμε σε κάτι άλλο και απλά τις δίνουμε το όνομα ένστικτο. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους. Όσοι δεν αποδέχονται την ολοκληρωτική αναγωγή των νοητικών διεργασιών στις φυσικοχημικές διεργασίες του εγκεφάλου των ζώων και του ανθρώπου, οδηγούνται στην παραδοχή της ύπαρξης μιας μη αισθητής πραγματικότητας. Το ξυράφι του Όκαμ[1] μας οδηγεί στην ταύτιση αυτής της πραγματικότητας με την ΑΦΠ. Γιατί αλλιώς θα πρέπει να δεχθούμε την ύπαρξη δύο διαφορετικών μη αισθητών φυσικών πραγματικοτήτων κάτι το οποίο είναι λογικός πλεονασμός.

Όποιο λοιπόν μοντέλο διεπαφής νου εγκεφάλου τελικά αποδειχθεί πιο κοντά στην πραγματικότητα, δεν μπορεί παρά να κινείται στα πλαίσια της ΑΦΠ. Σε μια τέτοια περίπτωση μπορούμε να κατανοήσουμε τον εγκέφαλο σαν την συσκευή που αντιλαμβάνεται και διαχειρίζεται την πληροφορία η οποία υπάρχει στην ΑΦΠ. Υπάρχει μια αναλογία που μπορεί να μας βοηθήσει να αισθητοποιήσουμε τα παραπάνω. Μπορούμε να θεωρήσουμε τον εγκέφαλο κάτι ανάλογο με ένα κινητό τηλέφωνο που μέσω του δικτύου κινητής τηλεφωνίας είναι συνδεδεμένο με το ψηφιακό σύννεφο (cloud) στο οποίο υπάρχουν όχι μόνο δεδομένα αλλά και εφαρμογές. Ένα έξυπνο τηλέφωνο είναι μια πολύ πολύπλοκη συσκευή, αν όμως αποκοπεί από το δίκτυο μένει σχεδόν νεκρό. 

Φυσικά η αναλογία είναι μόνο ενδεικτική και όχι κυριολεκτική, γιατί εν τέλει οι διεργασίες που συμβαίνουν στο τηλέφωνο είναι της ίδιας φύσης με αυτές που συμβαίνουν στους σέρβερς του ψηφιακού σύννεφου. Εν τούτοις χωρίς το τηλέφωνο και την ύπαρξη του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου, αυτό που συμβαίνει στους σέρβερς θα ήταν απρόσιτο από τους χρήστες και εντελώς αδιάφορο για αυτούς. Η αναλογία είναι τόσο ισχυρή που οδηγεί αρκετούς να εκλαμβάνουν τον εγκέφαλο κυριολεκτικά ως ένα ψηφιακό υπολογιστή. Αυτή η άποψη βέβαια έχει τα προφανή τρωτά της που δεν είναι της παρούσης να τα αναδείξουμε.

 

---

[1] Στην απλούστερη διατύπωσή του, το Ξυράφι του Όκαμ εκφράζεται ως εξής: «Κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες». https://el.wikipedia.org/wiki/Ξυράφι_του_Όκαμ