Ἀνδρες με φούστες...

Αυτές οι μέρες μου έφυγε η απορία. Τι στο καλό έχει συμβεί και διαχρονικά βρισκόμαστε σε μια κατάσταση παρόμοια με την τωρινή; Την απορία μου την έλυσαν τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, η γελοιότητα των εξεταστικών αλλά πάνω από όλα η ιστορία των μεταναστών και της νομικής. Πραγματικά ακούγοντας τους διάφορους “υπεύθυνους” να ρίχνουν με τόσο γελοίο τρόπο το μπαλάκι από τον ένα στον άλλο, είπα μέσα μου, αυτοί δεν είναι άνδρες αλλά γυναίκες, στην πραγματικότητα πρέπει να τους φορέσουμε όλους μια φούστα και να στους στήσουμε στο Σύνταγμα ψηλά να τους κοιτάμε…

Μετά κατάλαβα ότι αυτή η σκέψη δεν είναι και τόσο …αστεία, εμπεριέχει μεγάλη αλήθεια. Πράγματι διαχρονικά η άρχουσα τάξη στον τόπο μας ήταν μια προσκυνημένη τάξη, μια τάξη που για να γίνει άρχουσα προσκύνησε, που λένε, κατουρημένες ποδιές. Από τα χρόνια του Βυζαντίου και, …καπάκι, η τουρκοκρατία, ποτέ δεν είχαμε πραγματικούς άρχοντες, άρχοντες που αναδείχθηκαν με την αξία τους, αλλά άρχοντες που αναδεικνύονται με τα …κονέ τους. (Φυσικά και υπήρξαν και υπάρχουν εξαιρέσεις, όμως ο λαός δεν αγαπά αυτές τις εξαιρέσεις, γιατί συνήθως προτιμά αυτούς που του χαϊδεύουν τα αυτιά).

Έχω γράψει και παλιότερα για την μητριαρχική δομή της ελληνικής οικογένειας, δομή που αποτυπώνεται στην κυριαρχική θέση της Παναγίας στην λαϊκή θρησκευτικότητα, και στον συνεπαγόμενο “ευνουχισμό” των αρσενικών και την επακόλουθη έλλειψη ηγεσίας που υπάρχει στον τόπο μας. Σήμερα, οι προσκυνημένοι άρχοντές μας, είναι άνδρες μόνο στα λόγια. Λένε και νομοθετούν αβέρτα παριστάνοντας τους άνδρες, αλλά όταν φθάνει η ώρα της πράξης, βγάζουν τα παντελόνια, φορούν τις φούστες και κρύβονται ανάμεσα στις κούκλες…

Πολλές φορές σκέπτομαι και ότι πρέπει να γίνει μια πολιτιστική επανάσταση, πρέπει να πνεύσει νέος άνεμος…

Βρέθηκα σε μια εκδήλωση της Ακαδημίας Αθηνών, …κατά λάθος. Και ξαφνικά πνίγηκα σε μια θάλασσα φορμόλης που συντηρούσε διακοσμημένα πτώματα… Η διανόηση του τόπου! Έφριξα, θυμήθηκα μια άλλη φορά πριν 20 χρόνια όταν παρευρέθηκε σε μια συνεδρία της Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος και κάποια στιγμή οι δεσποτάδες βγήκαν από την αίθουσα για ένα διάλειμμα. Τους είδα και έμεινα: αυτά τα χούφταλα διοικούν την Εκκλησία; (Τότε βέβαια ήμουν …ευλαβής).

Προσκυνημένοι άρχοντες, χούφταλα διανοητές, μας πνίγουν, μας στραγγαλίζουν και εμποδίζουν κάθε δυνατότητα δημιουργικής ανανέωσης. Μοιάζουμε να είμαστε καταδικασμένοι. Μπορεί και να είμαστε, αλλά μπορεί και όχι.

Για αιώνες οι άρχοντές μας φιλούν προσκυνημένες ποδιές και η διανόησή μας ήταν ένα άθροισμα …χουφτάλων, όμως ο τόπος βρήκε τους τρόπους να προχωρήσει. Δεν μπορεί έτσι θα γίνει και τώρα, γιατί δεν είμαστε όλοι προσκυνημένοι και υπάρχουν άφθονοι νέοι με ιδέες και δυνάμεις για μια ανανέωση. Δεν μπορεί κάποια σπίθα θα ανάψει και η φωτιά θα σαρώσει την σαπίλα.

Πιστεύω ότι θα είναι άνθρωποι που δεν είχαν μέχρι τώρα σχέση με την πολιτική.

Είθε!

Ανομία

Δεύτερη μέρα Χριστουγέννων στην Κόρινθο. Παραλία με μια σειρά από καφετέριες, εστιατόρια και άλλα συναφή, εκεί που οι Έλληνες καταθέτουν τα χρήματα που πήραν από …τις επιδοτήσεις. Καθότι Έλληνας και εγώ είπα να κάνω και την δική μου κατάθεση, βέβαια σε light μορφή, κατά το έθος των μνημονιακών ημερών.


Παρατήρηση πρώτη, και βέβαια επαναλαμβανόμενη. Από τα πολλά μαγαζιά της περιοχής ελάχιστα είχαν αρκετούς πελάτες. Τα περισσότερα ήταν άδεια. Ένα ήταν γεμάτο. Είπαμε να πάμε σε αυτό. Εξαιρετική επιλογή. Ήταν μια πιτσαρία που είχε εξαιρετικό ντεκόρ. Ένα ντεκόρ όχι παραδοσιακό αλλά μοντέρνο, το οποίο ήταν πρωτότυπο, όμορφο, διαφορετικό, χωρίς όμως να είναι κιτς. Ευλόγως ήταν γεμάτη, καθώς και οι τιμές πολύ προσιτές, προφανώς προσαρμοσμένες στην εποχή.

Ένα περιβάλλον σύγχρονο, όμορφο θα έλεγα γοητευτικό που με έκανε να ξεχάσω την μιζέρια την ασχήμια και την ανασφάλεια που ζούμε όλοι μας. Όμως κάθε θαύμα κρατά τρεις μέρες, και η εν λόγω αίσθηση μόνο λίγα λεπτά. Γιατί, …ω του θαύματος, μου έρχεται μυρουδιά καπνού! Φυσικά δεν υπήρχε χώρος καπνιζόντων, όμως διαπίστωσα ότι υπήρχαν τασάκια για τσιγάρα… Κοιτώ γύρω μου και βλέπω δίπλα μου, από πίσω κάποιον να καπνίζει του καλού καιρού, το ένα τσιγάρο πίσω από το άλλο.

Άναψαν τα λαμπάκια μου, ήμουν έτοιμος να σηκωθώ να διαμαρτυρηθώ, όταν βλέπω ότι ακριβώς δίπλα στον καπνιστή είναι μια κούνια με ένα μωράκι που …απολάμβανε τον καπνό. Κοιτώ τους γονείς του, δεν ήταν καπνιστές, όμως αδιαφορούσαν πλήρως για το γεγονός ότι το παιδάκι τους ήταν ακριβώς δίπλα στο αναμμένο τσιγάρο… κατάλαβα το λάθος μου και έμεινα στην θέση μου κάνοντας μαύρες σκέψεις…

Και να θέλεις να αγιάσεις δεν μπορείς. Η εικόνα που εξελισσόταν μπροστά μου αντιπροσώπευε με τον γλαφυρότερο τρόπο το πρόβλημα και το αδιέξοδο της πατρίδας μας. Το εξαιρετικό μαγαζί αντιπροσωπεύει την πρόοδο, την ποιότητα, το πλούτο που όλοι θέλουμε και που προς στιγμή φάνηκε ότι, έστω 200 χρόνια μετά την ίδρυση του κράτους μας, πλέον είναι μια χειροπιαστή πραγματικότητα.

Το αναμμένο τσιγάρο συμβολίζει το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της κοινωνίας μας. Την ανομία. Δεν με ενδιαφέρει αν κάνει καλό ή κακό στην υγεία. Το σημαντικό είναι ότι έχει απαγορευθεί πανευρωπαϊκά αλλά και στον τόπο μας. Και παρόλο τον σαφή νόμο, ο καπνιστής τον έγραφε στα παλιά του τα παπούτσια και ο υπεύθυνος καταστηματάρχης συναινούσε σε αυτήν …την παρανομία! (Τι λέω τώρα…) Όμως παράνομοι και συνένοχοι υπάρχουν παντού και πάντα.

Το βάρος πέφτει σε όλους τους άλλους, εμάς δηλαδή. Αρχικά τους γονείς του παιδιού και στην συνέχεια όλων των άλλων. Η ανομία δεν βαραίνει τόσο τον καπνιστή αλλά όλους τους άλλους. Το πρόβλημα δεν είναι η ανομία, αλλά η απόλυτη ανοχή της από την ελληνική κοινωνία.

Τραγικό και αδιέξοδο. Η ποιότητα που εξέπεμπε το εν λόγω μαγαζί δεν μπορεί να επιβιώσει σε ένα περιβάλλον ανομίας, σαν αυτό που ανεχόταν ο ιδιοκτήτης και όλοι οι άλλοι, μαζί και εγώ.

Νομίζω ότι πριν περάσει η φετινή χρονιά αυτό θα το αισθανθούμε καυτά στο πετσί μας.

Μου είπε σήμερα μια μαθήτριά μου. Κύριε στην αρχή της (σχολικής) χρονιάς μας είπατε ότι η κρίση θα κρατήσει 2-3 χρόνια και μετά θα έρθει η ανάκαμψη, τι εννοούσατε; Τίποτα πέρα από το ότι, ό,τι και να συμβεί η ζωή συνεχίζεται, κανένα αδιέξοδο δεν την καταβάλει. Και της λέω, εσύ είσαι πολύ νέα, θα προφθάσεις τον νέο κύκλο. Για τον μπαμπά σου και εμένα …δεν ξέρω…

Άνθρωπος vs ζωή 0-1!

Καθώς διαβάζω διάφορα κείμενα αυτές τις μέρες, αλλά και παλιότερα, νοιώθω το αδιέξοδο. Όλοι εύχονται να προκύψουν, να φανούν νέες ιδέες για να μας κινητοποιήσουν, να βγούμε από την κρίση. Όλοι περιγράφουν την έλλειψή τους, αλλά κανείς δεν μπορεί να υποδείξει κάτι ρεαλιστικό. …Η πράσινη ανάπτυξη θυμίζει …πράσινα άλογα. Και εγώ αισθάνθηκα έντονα αυτό το αδιέξοδο. Στο τέλος όμως συνειδητοποίησα ότι είναι η ζωή αυτή που νικάει τον άνθρωπο, πάντα τον νικούσε αλλά τώρα δεν υπάρχει τρόπος να κρύψουμε αυτήν μας την ήττα.

Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζωντανό που δεν συμβιβάζεται με το γεγονός ότι είναι ένα …ζωντανό! Ένα ζωντανό κάτι που γεννιέται και πεθαίνει αγκομαχώντας μέσα σε ένα ατέρμονα κύκλο χαράς και λύπης, καταστροφής και δημιουργίας, αύξησης και μείωσης της εντροπίας. Όχι, με τίποτα δεν μπορεί να δεχθεί κάτι τέτοιο και έτσι πλάθει με την φαντασία του τους διάφορους …ισμούς με τους οποίους υπόσχεται στον εαυτό του μια λύτρωση, είτε ενδοκόσμια είτε υπερκόσμια, είτε σε αυτήν την ζωή είτε σε μια κάποια άλλη.

Για να είμαστε δίκαιοι, δεν είναι τόσο ανόητος ο άνθρωπος. Κάθε φορά με κάποιο …ισμό, φθάνει σε μια πηγή, πίνει για λίγο το ποθούμενο νερό, αλλά γρήγορα αυτό εξαφανίζεται! Πραγματικά κάποιος παίζει άσχημο παιχνίδι με τους ανθρώπους… Ή τουλάχιστον έτσι μοιάζει.

Σήμερα πια κανένας …ισμός δεν είναι σε θέση να μας συγκινήσει, να κινητοποιήσει μαζικά τους ανθρώπους. Ο κάθε …ισμός έχει ένα κλειστό κύκλο οπαδών που διαρκώς βαίνει μειούμενος και σε κάθε περίπτωση δεν συγκινεί. Πραγματικά δεν υπάρχει ορατή διέξοδος από το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι ένα …ζωντανό! Η ζωή, σε αυτό τουλάχιστον το ημίχρονο μας νικά κατά κράτος. Θα υπάρξει άραγε άλλο ημίχρονο; Ποιος μπορεί να το ξέρει. Και να σας πω, αν αυτό το δεύτερο ημίχρονο αρχίσει μετά τον δικό μου (μας) θάνατο, δεν πολυέχει ενδιαφέρον.

Άραγε είναι τα πράγματα τόσο μαύρα; Προσωπικά λέω όχι, υπάρχει ακόμα και για μένα, που ίσως δεν προφθάσω την επανάκαμψη των …ισμών, φως. Και το φως δεν είναι άλλο από την ζωή. Αφού η ζωή με νίκησε και συνέτριψε όλους τους …ισμούς μου, δεν μου μένει παρά να παίξω το παιχνίδι της ζωής. Τι είναι το ζωντανό; Κάτι που διαρκώς απειλείται, κάτι που διαρκώς αναπροσαρμόζεται και επιβιώνει. Κάτι που διαρκώς ανασυγκροτείται και προσαρμόζεται δυναμικά στο περιβάλλον του.

Λοιπόν μέσα στο σκοτάδι που μας περιβάλλει δεν έχουμε να κάνουμε τίποτα άλλο πέραν από το να ζήσουμε. Δηλαδή να ανασυγκροτηθούμε και να προσαρμοσθούμε δυναμικά σε αυτό. Τόσο σε προσωπικό, όσο και σε ευρύτερο επίπεδο. Σαν άτομα αλλά και σαν μέλη κοινοτήτων, οικογένεια, παρέα, ομαδοποιήσεις, ευρύτερη κοινωνία. Ναι, πολλές φορές βλέπουμε τον ουρανό με τ’ άστρα, αλλά δεν τα χάνουμε, ανασυγκροτούμαστε, περιοριζόμαστε ή επεκτεινόμαστε σε μια δυναμική και όχι παθητική σχέση με ότι μας περιβάλει. Δηλαδή ότι μπορούμε να αλλάξουμε το αλλάζουμε, ότι δεν μπορούμε το υπομένουμε παίρνοντας δύναμη από όπου μπορούμε. Χμ… εδώ επιτρέπεται να χρησιμοποιήσουμε κάποιον …ισμό της αρεσκείας μας, αρκεί να μην τον πάρουμε και πολύ στα σοβαρά!

Να λοιπόν τι εύχομαι για το νέο έτος:

Ανασυγκρότηση και δυναμική προσαρμογή!

Καλή Χρονιά!!



Μέσα στο σκοτάδι λάμπει ο Ήλιος!

Το σκοτάδι μοιάζει να είναι …φανερό. Κρίση!

Και όμως δεν είναι και τόσο φανερό. Γράφονται τόσα και από τόσους σχετικά, που στο τέλος χάνεις τον λογαριασμό. Μπορώ να καταλάβω αρκετά την κρίση στην Ελλάδα, αλλά δεν υπάρχει κρίση μόνο στην Ελλάδα. Και επειδή κρίση μόνο στην Ελλάδα είναι αδιανόητη, μόνο αν καταλάβει κανείς και την γενικότερη κρίση μπορεί να ισχυρίζεται ότι κάτι καταλαβαίνει. Και μάλλον δεν υπάρχει κάποιος που να τα καταλαβαίνει όλα… Άρα το σκοτάδι είναι …σκοτεινό. Και αν το σκοτάδι είναι σκοτεινό, δεν μπορεί κανείς να φαντασθεί το τι θα μπορούσε να είναι ο Ήλιος!

Δεν μπορώ να καταλάβω την λεπτομέρεια, όμως έχω την αίσθηση ότι καταλαβαίνω την γενική εικόνα. Αισθάνομαι λοιπόν, το διαισθάνομαι και δεν το καταλαβαίνω λογικά, ότι ξεκίνησε η διαδικασία που θα καταλήξει στην δημιουργία μεγάλων υπέρ-κρατών. Είναι κάτι που το προανήγγειλαν αρκετοί από τα χρόνια που ήμουν νέος, αλλά αισθάνομαι ότι υλοποιείται με διαφορετικούς τρόπους τώρα. Είναι μια διαδικασία εξαιρετικά οδυνηρή γιατί κανένας μεγάλος ή μικρός λαός δεν θέλει να αφήσει την ανεξαρτησία του και να ενταχθεί σε ένα υπέρ-κράτος. Όμως δεν πιστεύω ότι υπάρχει επιστροφή.

Δεν είναι όμως μόνο η διάθεση για ανεξαρτησία, είναι και πλήθος άλλων αιτίων για αντίδραση, είτε ιδεοληπτική, είτε θρησκοληπτική, (αυτή θα πρωτοστατήσει στον τόπο μας), είναι τα διαφορετικά συμφέροντα, ακόμα είναι και η έλλειψη οραμάτων και προοπτικής. Όλα αυτά και άλλα πολλά που δεν γνωρίζω, θα κάνουν αυτήν την πορεία Γολγοθά για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Και ο Ήλιος που θα μας περιμένει στο τέλος θα είναι Ήλιος με δόντια. Δόντια που θα κατασπαράξουν πολλούς από εμάς. Πολλοί περισσότεροι όμως θα ζήσουμε και θα ξαναζεσταθούμε. Δεν ξέρω πως, ούτε με ποια σειρά, ούτε σε πόσο χρόνο, όμως θυμηθείτε με, εκεί θα καταλήξουμε.

Όλα όσα ξέραμε χάνονται, όμως εμείς θα μείνουμε και αυτό μας δείχνει τον δρόμο. Πέρα από τον αγώνα για την οικονομική επιβίωση, που στην πραγματικότητα ελάχιστα εξαρτάται πλέον από εμάς, (για τον λόγο αυτό υπάρχει εντυπωσιακό έλλειμμα αντίδρασης εκ μέρους των λαών) υπάρχει ο αγώνας για την προσωπική, υπαρξιακή επιβίωση. Ο αγώνας μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα των ανακατατάξεων να διατηρηθεί η προσωπική μας υπόσταση αλώβητη και ακόμα να αναπτυχθεί έτι περισσότερο. Ένας αγώνας κατεξοχήν πνευματικός, όπως και να εννοεί την λέξη ο καθένας.

Είμαι πεπεισμένος ότι όσοι τον αγωνισθούν, αγωνισθούν να συνεχίσουν να αγαπούν, να νοιάζονται, να αναρωτιούνται: άραγε αυτό που σκέπτομαι ή κάνω είναι σωστό; να αναμοχλεύουν τα βάθη του εαυτού τους αναζητώντας καλύτερη ποιότητα ζωής, όλοι αυτοί, αν η μοίρα δεν τους αλέσει μέσα στα δόντια του ανατέλλοντος ηλίου, θα αποτελέσουν την μαγιά για τον νέο κύκλο του φωτός.

Ως γνωστό, το φως πάει παρέα με το σκότος!

Καλά Χριστούγεννα!

Το τέλος της αθωότητας

Μέσα σε λίγες μέρες είδα τον κόσμο …ανάποδα!

Με το σχολείο πήγαμε εκδρομή στην Ρώμη. Ξεκίνησα με πολλή αφέλεια, αλλά γύρισα αλλιώς. Πρώτα ο καιρός. Πηγαίνοντας με το πλοίο συναντήσαμε 10 μποφόρ. Δεν με πιάνει η θάλασσα και έχω ταξιδέψει πολύ με πλοία και όμως κάποιες στιγμές ένοιωσα αισθήματα φόβου… Η εκδρομή δεν από οργανωτικής άποψης δεν πήγε καλά και τα διαρκή προβλήματα δημιούργησαν το απαραίτητο υπόβαθρο για την συνέχεια.

Στην επιστροφή μπήκαμε στο μεγάλο τούνελ των Απεννίνων με εξαιρετικό καιρό, αλλά λίγα λεπτά μετά, στην άλλη πλευρά ο καιρός ήταν δαιμονικός. Χιόνι αέρας και κρύο. Λέω, δεν μπορεί στην θάλασσα θα σιάξει. Και όμως η σφοδρή χιονόπτωση έφθασε μέχρι την θάλασσα. Διαρκή μποτιλιαρίσματα και με την ψυχή στο στόμα πλησιάζουμε την Αγκόνα. Εκεί η καταστροφή. Λίγα χιλιόμετρα από το λιμάνι τα πάντα είναι λευκά και ακινητοποιημένα. Μένουμε για ώρες στην μέση ενός αυτοκινητόδρομου κάνοντας αγωνιώδεις εκκλήσεις να μας περιμένει το πλοίο. Εις μάτην. Έτσι ξαφνικά αργά την νύχτα ψάχνουμε για ξενοδοχείο. Τέλος πάντων με τα πολλά περνά η νύχτα και την άλλη μέρα παίρνουμε το ίδιο πλοίο, που τελικά έφυγε πολύ αργότερα από την προηγούμενη μέρα αποδεικνύοντας ότι δεν μας περίμενε όχι γιατί δεν μπορούσε αλλά γιατί δεν ήθελε. Το χάσαμε εμείς για 20 λεπτά. Πέντε άλλα σχολεία έμειναν εκεί μαζί μας να περάσουν όπως όπως την νύχτα.

Την μέρα που μείναμε στην Αγκόνα διαβάζουμε στην εφημερίδα, τέτοιο χιόνι είχε να πέσει 40 χρόνια στην περιοχή. Αυτό καλά. Διαβάσαμε επίσης ότι εξεράγησαν βόμβες στην Ρώμη και έγιναν διαδηλώσεις με πολλούς τραυματίες, σε περιοχές που ακριβώς την προηγούμενη μέρα περνούσαμε εμείς. Και όταν έφθασα στην Αθήνα διαβάζω ότι έγιναν συμπλοκές μεταξύ μεταναστών στο λιμάνι της Πάτρας, λίγο αφότου φύγαμε εμείς. Τους είχα δει τους μετανάστες και είχα τρομάξει, σκεπτόμουν πως αντέχουν οι Πατρινοί αυτήν την κατάσταση…

Συνειδητοποίησα με τον πλέον έντονο και χειροπιαστό τρόπο το τέλος της εποχής της αθωότητας. Δεν τελείωσε απλώς η εποχή της ευημερίας. Η απόσταση μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας μου φάνηκε ότι μίκρυνε αλλά όχι γιατί η Ελλάδα ανέβηκε προς την Ιταλία, αλλά ότι η Ιταλία κατέβηκε προς την Ελλάδα. Ένας Ιταλός καταστηματάρχης που κάναμε κουβέντα μου λέει: σε όλη την Ευρώπη η κρίση το ίδιο είναι… Χάθηκε και το αίσθημα της ασφάλειας. Δεν είναι οι πορτοφολάδες. Είναι ο καιρός και η κοινωνική βία, είναι το απρόβλεπτο και η αδυναμία του συστήματος να ανταπεξέλθει στην βίαιη εισβολή ανθρώπων και φύσης.

Θυμάμαι την Μπέλ Επόκ, την Ωραία Εποχή, την περίοδο των αρχών του εικοστού αιώνα που τέλειωσε με την έκρηξη του Μεγάλου Πολέμου. Και η δική μας ωραία εποχή τελειώνει με έκρηξη πολέμων, πολέμων όμως αφανών, παράδοξων, ασύμμετρων (οι αγγλοσάξωνες είναι καλά …βαπτιστήρια). Το τρομακτικό με αυτούς τους πόλεμους είναι το γεγονός ότι δεν μας συσπειρώνουν αλλά μας διασπούν. Δεν πλήττονται όλοι το ίδιο και έτσι δοκιμάζουν τρομακτικά την συνοχή και των κοινωνιών και ανθρώπινων σχέσεων…

Το ζούμε και με τις απεργίες, αλλά πιστεύω ότι αυτό που έρχεται θα είναι πολύ τρομακτικότερο. Ο καιρός και οι μετανάστες αναδεικνύουν πολύ πιο έντονα τις πάσης φύσεως διαφορές μεταξύ των ανθρώπων. Όχι μόνο τις οικονομικές αλλά και τις διανοητικές και τις ψυχολογικές.

Τίποτα δεν είναι ίδιο με την εποχή που πέρασα για πρώτη φορά από την Ιταλία. Πρέπει και εμείς να αλλάξουμε αν πρόκειται να επιβιώσουμε. Προφανώς δεν θα επιβιώσουν όλοι, ίσως μάλιστα να το πετύχουν ελάχιστοι. Αυτοί θα είναι όσοι έχουν δουλέψει τον εσωτερικό τους κόσμο, που οι ίδιοι και οι σχέσεις τους θα αντέξουν την πλημμυρίδα.

Η θεά Τύχη και η ανθρωπιά

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα τελευταία χρόνια η …θεά Τύχη με ευνόησε πολύ. Πέτυχα πράγματα τα οποία ήταν απίθανο να πετύχει κάποιος χωρίς την σκανδαλώδη εύνοια της θεάς. Το τελευταίο χρόνο ακόμα περισσότερο. Η …θεά Τύχη με έκανε ευτυχή!

Και όμως ακόμα και η θεά Τύχη δεν τα καταφέρνει καλύτερα από τον θεό του χριστιανισμού ή των άλλων θρησκειών. Γιατί κάνει και αυτή διακρίσεις. Σε άλλους χαρίζει απλόχερα την εύνοιά της και σε άλλους την …απέχθειά της!

Πως μπορεί να είναι κανείς ευτυχής εν μέσω γενικευμένης δυστυχίας; Πολύ εύκολα. Δημιουργεί μια φούσκα, ένα πομφόλυγα, κλείνεται μέσα σε αυτόν και απομακρύνει την δυστυχία των άλλων από την δική του ευτυχία. Υπάρχουν πολλές τέτοιες …φούσκες. Μπορεί να είναι μια ψηλή μάντρα με κάμερες και ηλεκτρικά καλώδια και συστήματα ασφαλείας που απομακρύνουν τους ανεπιθύμητους, είτε μπορεί να είναι διαφόρου τύπου ιδεολογήματα, π.χ. κάτι ξέρει ο Θεός ή η Τύχη και απεχθάνεται τους …δυστυχείς. Συνήθως τα ιδεολογήματα συνοδεύονται με επεξηγήσεις του γιατί κάποιος είναι μέσα από την φούσκα και κάποιος είναι έξω από αυτήν.

Πολλές φορές, τις πιο πολλές, το ιδεολόγημα εξηγεί, στα κρυφά, γιατί ο ιδεολόγος δεν έχει την …θεία εύνοια, έτσι ώστε να είναι ανοικτή μια τέτοια πιθανότητα. Που θα πάει, πάλι με χρόνια και καιρούς, πάλι δικά μας θα είναι…

Άλλοτε πάλι, …μια συνάδελφος μετά το πέρας των μαθημάτων με βλέπει προβληματισμένο και μου λέει, εσύ που είσαι ευτυχής δεν πρέπει να στενοχωριέσαι εδώ. Δεν το συζήτησα να δω τι εννοεί, αλλά μάλλον εννοούσε ότι ένας ευτυχής δεν πρέπει να στενοχωριέται με αυτά που γίνονται γύρω του.

Είσαι ευτυχής; με ρωτάει η σύντροφός μου. Μαζί της είμαι τόσο ευτυχής όσο δεν μπορούσα ποτέ να ελπίσω. Πλην όμως δεν θέλω ούτε δευτερόλεπτο να χάσω την ανθρωπιά μου, να πάψω να αισθάνομαι τον συνάνθρωπό μου, δεν θέλω ούτε μια στιγμή να πάψω να αισθάνομαι θλίψη και πόνο για την θλίψη και τον πόνο που υπάρχει τόσο άφθονα γύρω μου.

Είμαι πια αρκετά μεγάλος και αρκετά έμπειρος για να ξέρω ότι δεν μπορώ να απαλλάξω τους συνανθρώπους μου από τα προβλήματά τους. Τι μπορώ άραγε να κάνω;

Να αποδεχθώ το γεγονός ότι είμαι άνθρωπος και η ανθρώπινη μοίρα δεν εμπεριέχει την ευτυχία ως μόνιμη κατάσταση. Στην συνέχεια να είμαι βαθύτατα ευγνώμων για τη ευτυχία που μου δωρίζεται, όση και να είναι αυτή. Και να μην μεθάω μέσα σε αυτήν, δωρίζοντας ένα κομμάτι της και σε αυτούς που δεν την έχουν…

Θα μου πείτε, λόγια. Και όμως δεν είναι λόγια, ή αν θέλετε και τα λόγια έχουν μυστική δύναμη και χαρίζουν αυτό που μπορεί να αποκτήσει ένας θνητός. Μια βαθιά αρμονική σχέση με τον εαυτό του, το ανθρώπινο και το φυσικό του περιβάλλον. Ναι συμπεριλαμβάνω και το φυσικό περιβάλλον, αλλά όχι τόσο τους …πάγους της Ανταρκτικής όσο τα αντικείμενα που με περιβάλλουν στην καθημερινότητά μου!

Ναι μπορώ να πω ότι είμαι ευτυχής. Πάντα υπήρξα ευτυχής. Όχι με τον χολιγουντιανό τρόπο, αλλά με τον τρόπο που διδάσκει η σοφία της ανατολής, με τον τρόπο της χαρμολύπης.

Αποδέχομαι το ότι είμαι άνθρωπος, ακόμα και αν και κανείς δεν με ρώτησε γιαυτό…



Τα μιμίδια των Ελλήνων

Πολλές φορές έχω αναφερθεί στην (κακή) επίδραση της ορθόδοξης παράδοσης στην σύγχρονη πραγματικότητα και στην συμβολή της στο τωρινό αδιέξοδο. Στο κέιμενο που ακολουθεί εξηγώ αρκετά αναλυτικά το τι ακριβώς εννοώ και επίσης παρουσιάζω μια πρώτη επιχειρηματολογία. Γράφτηκε για λογαριασμό του περιοδικού Ηνιοχείν στο δεύτερο τεύχος του, όπου υπάρχει εκδομένο.
Είναι ένα κείμενο πολύ μεγαλύτερο από αυτά που γράφω εδώ αλλά έκρινα ότι δεν μπορούσα να το κόψω. Όποιος έχει ενδιαφέρον και κουράγια ας το διαβάσει.

Εκεί που θεωρούσαμε ότι είμαστε μια προνομιούχα γενιά, μια γενιά που δεν θα δει πόλεμο, πρώτη στην ιστορία του τόπου μας, μας προέκυψε η κρίση. Ένας ιδιότυπος πόλεμος στον οποίο όμως, και ευτυχώς, δεν πεθαίνει κανείς. Πλην όμως οι συνέπειες και οι αλλαγές που επιφέρει η κρίση μόνο με αυτές ενός πολέμου μπορούν να συγκριθούν. Όπως λοιπόν και ο πόλεμος έτσι και η παρούσα κρίση θα επιφέρει τεράστιες αλλαγές στην κοινωνία μας. Με αυτήν την έννοια είναι μια τεράστια ευκαιρία για όλους εμάς που αυτήν την στιγμή παρακολουθούμε με ανησυχία, οργή και φόβο τα τεκταινόμενα.


Για να μετατραπεί η κρίση σε ευκαιρία πρέπει, μεταξύ ενδεχομένως και αρκετών άλλων, να μπορέσουμε να αναδιφήσουμε στις αιτίες της κρίσης έτσι ώστε να επιφέρουμε τις αναγκαίες διορθωτικές αλλαγές. Σε αυτό όλοι συμφωνούν και διαρκώς γράφονται άρθρα και άλλα κείμενα στα οποία συζητούνται οι αιτίες της κρίσης. Λέγονται πολλά και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και μπορεί κανείς να διακρίνει μια σημαντική σύμπτωση απόψεων. Πλην όμως μια πιο προσεκτική ματιά φανερώνει ότι η σύμπτωση περιορίζεται στην περιγραφή του φαινομένου και όχι σε μια ουσιαστική αιτιολόγησή του.

Όλοι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μιλούν για την προβληματική συγκρότηση του ελληνικού κράτους, για τις πελατειακές σχέσεις, για την μειωμένη παραγωγικότητα, για την υποβαθμισμένη παιδεία, για τον κατακερματισμό της ελληνικής κοινωνίας σε τάξεις που δεν διστάζουν να κανιβαλίσουν η μία την άλλη, για το βόλεμα, τον νεοπλουτισμό, την απάτη και τις εύκολες λύσεις, την φοροδιαφυγή και εισφοροδιαφυγή. Είναι αξιοσημείωτο ότι όλοι όσοι μιλούν για τα θέματα αυτά, μιλούν σαν να αναφέρονται στις αιτίες της κρίσης, στις αιτίες που οδήγησαν την χώρα μας να γίνει ο αδύνατος κρίκος της ευρωζώνης και στην καταβαράθρωση των οικονομικών προοπτικών μας.

Όμως όλα αυτά δεν είναι αιτίες αλλά περιγραφές. Το να μιλούμε π.χ. για τις πελατειακές σχέσεις ως μια από τις αιτίες της κρίσης, δεν συνεπάγεται ότι κατανοούμε την αιτία της κρίσης, απλά μεταθέτουμε το πρόβλημα κατά ένα επίπεδο. Θα έχουμε μπει στην ουσία του θέματος αν μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις βαθύτερες και ενδεχομένως ιστορικά αρχαιότερες αιτίες ένεκα των οποίων οι πελατειακές σχέσεις είναι χαρακτηριστικό της κοινωνίας μας. Το ίδιο ισχύει και για όλα τα προαναφερθέντα, που λογίζονται ως αιτίες της κρίσης. Θα φθάσουμε στα αίτια μόνο αν μπορέσουμε να φέρουμε στο φως τις αφετηρίες των γεγονότων που εντέλει καθιστούν όλα αυτά, κυρίαρχα χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας.

Νομίζω ότι εδώ βρίσκεται η εξήγηση του ότι, όπως λέει η παροιμία, μικρός ήμουν και γέρασα και συνέχεια ακούω για τα ίδια πράγματα, βρίσκεται η εξήγηση γιατί όλες ανεξαιρέτως οι κυβερνήσεις μας υπόσχονται ότι θα διορθώσουν αυτά τα οποία τώρα μας αναγκάζουν να διορθώσουμε οι ξένοι, και όλοι οι πρωθυπουργοί τα εξήγγειλαν πολλές φορές κατά την θητεία τους, και όμως αντ΄ αυτού πηγαίνουμε από το κακό στο χειρότερο. Το να ονοματίζεις τα πράγματα είναι καλό για να τα εξορκίσεις, αλλά δεν βοηθά από μόνο του στο να λυθούν τα προβλήματα.

Το ερώτημα λοιπόν που θέλω να θέσω είναι για ποιον λόγο η κοινωνία μας έχει τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και μάλιστα διαχρονικά, από την απαρχή του ελληνικού κράτους. Μια απάντηση που λέγεται εύκολα και με ποικίλους τρόπους είναι ότι οι Έλληνες έτσι είμαστε. Ή το ισοδύναμο, αυτή είναι η ελληνική κοινωνία. Και πράγματι όσον αφορά την περιγραφή έτσι είμαστε οι Έλληνες και η κοινωνία μας. Γιατί άραγε; Μήπως φταίνε τα γονίδιά μας; Πολλά λέγονται ωσάν πράγματι να φταίνε τα γονίδιά μας, ωσάν αυτό που συμβαίνει να έχει νομοτελειακό χαρακτήρα.

Βέβαια δεν θα κουρασθώ για να αποδείξω ότι δεν φταίνε τα γονίδιά μας, το κάνουν άλλοι που ερευνούν την σχέση των γονιδίων με την συμπεριφορά και μας λένε ότι δεν υπάρχει δεσμευτική εξάρτηση της συμπεριφοράς μας από τα γονίδιά μας. Κάνω όμως και μια άλλη απλή σκέψη που μου λέει ότι δεν φταίνε τα ελληνικά γονίδια. Παρατηρώ δηλαδή ότι και σε άλλους λαούς και άλλες κοινωνίες που, χωρίς αμφιβολία, δεν έχουν ελληνικά γονίδια, εμφανίζονται τα ίδια φαινόμενα και τα ίδια προβλήματα. Σύμφωνοι λοιπόν, δεν είναι τα γονίδια, αλλά τότε τι είναι; Γιατί χρειαζόμαστε επειγόντως μια εξήγηση, πρέπει να προχωρήσει η σκέψη και ο προβληματισμός μας ένα βήμα παραπέρα.

Νομίζω ότι υπάρχει ένα εργαλείο το οποίο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να διερευνήσουμε εις βάθος τα αίτια της κρίσης. Αν δεν μπορούμε να τα αναζητήσουμε στο επίπεδο της βιολογίας είναι εύλογο να τα αναζητήσουμε στον χώρο του πολιτισμού. Στην κατεύθυνση αυτή νομίζω ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την έννοια του μιμιδίου, μια έννοια που εισήχθη από τον εξελικτικό βιολόγο Richard Dawkins, κατά αναλογία της εννοίας του γονιδίου στο πολύ γνωστό βιβλίο του Το εγωιστικό Γονίδιο . Το μιμίδιο χρησιμεύει ως εργαλείο περιγραφής και εξήγησης του τρόπου με τον οποίο εξελίσσεται ο πολιτισμός και οι ιδέες .

Σύμφωνα λοιπόν με αυτό το σχήμα, υπάρχουν συμπαγείς ομάδες πληροφοριών, ιδέες, αντιλήψεις, πιστεύω, προλήψεις και ότι άλλο συνθέτει τον ανθρώπινο πολιτισμό, οι οποίες έχουν δική τους ανεξάρτητη ζωή και οι οποίες “αγωνίζονται” για να αναπαραχθούν, να επιβιώσουν και να κυριαρχήσουν στους ανθρώπινους πολιτισμούς. Τα μιμίδια διαδίδονται μέσω του λόγου στον νου των ανθρώπων και επηρεάζουν άμεσα την συμπεριφορά τους. Η ιδέα αυτή είναι ιδιαίτερα γοητευτική και συνιστά ένα ισχυρό ερμηνευτικό εργαλείο για πολλά κοινωνικά και πολιτιστικά φαινόμενα, και για τον λόγο αυτό έχει ενθέρμους υποστηρικτές στην επιστημονική κοινότητα. Αντανακλώντας μια γενικότερη τάση να επεκτείνεται η χρήση στοιχείων της εξελικτικής βιολογίας σε άλλους επιστημονικούς κλάδους, και τα μιμίδια εφοδιάζονται με εξελικτικά χαρακτηριστικά προκαλώντας βέβαια και αντίστοιχες επιστημονικές διαμάχες και εντάσσεις.

Αν και δεν είναι εύκολο να έχει κανείς σαφή άποψη και θέση για τις διαμάχες αυτές, ωστόσο μπορεί να κρατήσει αυτήν καθεαυτή την έννοια του μιμιδίου, όχι αναγκαστικά με τον οντολογικό χαρακτήρα της αλλά με τον ερμηνευτικό περιγραφικό χαρακτήρα, την ιδέα δηλαδή ότι συγκεκριμένα δομημένα πολιτιστικά στοιχεία κυκλοφορούν στο νου μας και μας επηρεάζουν στην καθημερινότητά μας με τρόπο όχι άμεσα αισθητό. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι βεβαίως και τα γονίδια των ελλήνων δεν σχετίζονται με την σύγχρονη κρίση, και επίσης μπορούμε να πούμε ότι, βεβαίως, τα μιμίδια των ελλήνων σχετίζονται άμεσα, αν δεν ευθύνονται απολύτως για την κρίση.

Ποια όμως είναι αυτά τα μιμίδια των Ελλήνων τα οποία ευθύνονται για την κρίση; Αυτά είναι στοιχεία της πολιτιστικής μας παράδοσης τα οποία κυκλοφορούν μέσα μας και καθορίζουν τις συμπεριφορές μας, τις συμπεριφορές που όλοι αναγνωρίζουν ως αιτίες της κρίσης. Θα έχουμε λοιπόν φθάσει στην πηγή των προβλημάτων μας όταν μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε τα μιμίδια αυτά, και θα έχουμε σοβαρές πιθανότητες ξεπεράσματος της κρίσης όταν θα μπορέσουμε να τα “απενεργοποιήσουμε” με τις κατάλληλες διαδικασίες και μεθόδους. Μέσα από αυτό το πρίσμα, η “ανακάλυψη” και “εξουδετέρωση” των εν λόγω μιμιδίων αποτελεί όρο ζωής της κοινωνίας και της πατρίδας μας.

Κατ’ αρχάς παρατηρούμε ότι αναζητούμε μιμίδια τα οποία μας έρχονται από το μακρινό παρελθόν γιατί είναι ευκολοδιάκριτο το γεγονός ότι οι απαρχές της κρίσης είναι τόσο παλιές όσο και το ελληνικό κράτος. Εφόσον τα μιμίδια δρουν ήδη από τις απαρχές του κράτους μας, αυτό συνεπάγεται ότι αναπτύχθηκαν και διαδόθηκαν στον ελληνικό πληθυσμό πολύ πριν ιδρυθεί αυτό και επομένως τουλάχιστον κάποια από τα μιμίδια τα ένοχα για την κρίση προέρχονται από ελληνική μεσαιωνική παράδοση. Όπως κάθε άλλη πολιτιστική παράδοση έτσι και αυτή αποτελείται από ένα σύνολο μιμιδίων.

Η χρήση της εννοίας του μιμιδίου μας επιτρέπει να καταλάβουμε το γεγονός ότι στοιχεία της παράδοσης μπορούν να επιβιώνουν ανεξάρτητα και έξω από αυτήν. Με άλλα λόγια αντιλήψεις, απόψεις και ιδέες που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια μιας παράδοσης μπορούν να επιβιώνουν και έξω από αυτή, ακόμα και όταν αυτή σαν συγκροτημένο σύνολο έχει πάψει να υπάρχει. Θα έλεγε κανείς ότι τότε ακριβώς είναι πιο ενεργά γιατί τότε δεν γίνονται αντιληπτά και με αυτήν την έννοια γίνονται και πλέον επικίνδυνα. Και αυτό γιατί αν ένα σύνολο ιδεών, ένα δηλαδή μιμίδιο, μεταδοθεί και φθάσει μέχρις εμάς, έξω και ανεξάρτητα από το πλαίσιο το οποίο το γέννησε, τότε μπορεί να συνιστά δηλητήριο το οποίο πρέπει να εξουδετερωθεί άμεσα.

Χρησιμοποιώντας την έννοια του μιμιδίου ως ερμηνευτικό και περιγραφικό εργαλείο μας δίνεται η δυνατότητα να εστιάσουμε σε συγκεκριμένα στοιχεία του πολιτιστικού παρελθόντος μας και να τα κρίνουμε και ενδεχομένως να τα απορρίψουμε, χωρίς να είμαστε υποχρεωμένοι να κρίνουμε και να απορρίψουμε συνολικά το πολιτιστικό παρελθόν μας που τρόπον τινά συγκροτεί την ταυτότητά μας. Με άλλα λόγια μπορούμε να εργασθούμε για την εξυγίανση και εκσυγχρονισμό της ταυτότητάς μας, χωρίς να χρειάζεται να απαρνηθούμε συνολικά το παρελθόν μας, κάτι που θα ήταν άδικο και ατελέσφορο.

Σήμερα η ελληνική μεσαιωνική παράδοση σαν ενεργό συστατικό της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη, όμως συστατικά της μιμίδια μπορούν κάλλιστα να επιβιώνουν και να προσδιορίζουν την σύγχρονη ελληνική κοινωνία, και, καθώς συνιστούν πολιτιστικά στοιχεία ενός παρελθόντος που είναι ασύμβατο με το σύγχρονο παρόν, να δρουν ως ιοί, ως μικρόβια που αρρωσταίνουν την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Στην ελληνική κοινωνία υπάρχει μια τάση η οποία μας αποτρέπει από το να ανιχνεύουμε αυτά τα κατάλοιπα του παρελθόντος τα οποία δηλητηριάζουν το παρόν. Και αυτό γιατί καταφεύγουμε στο ένδοξο παρελθόν προκειμένου να αντισταθμίσουμε τις αποτυχίες του παρόντος. Έτσι είμαστε μια κοινωνία που έχει ελάχιστη διάθεση να δει κριτικά το παρελθόν το οποίο σε όλες τις εκδοχές του ιεροποιείται και καθαγιάζεται. Αυτό συνιστά καθοριστικό εμπόδιο στο να αναζητήσουμε, να βρούμε και να απενεργοποιήσουμε τα μιμίδια τα οποία μας δηλητηριάζουν. Έτσι εξηγείται γιατί η αναζήτηση των αιτίων της κρίσης σταματά πολύ κοντά στην επιφάνεια, και αποφεύγει τα οδυνηρά ζητήματα που μας θέτει το παρελθόν.

Σύμφωνα με την παραπάνω ανάλυση πρέπει να υπάρχουν πολλά μιμίδια τα οποία να συνιστούν τις ρίζες της σύγχρονης κρίσης. Πραγματικά είναι ένα πολύ ενδιαφέρον έργο το να θελήσει κανείς να τα αναζητήσει, να τα αναδείξει και να προτείνει τρόπους απενεργοποίησής τους. Είναι ένα έργο το οποίο απαιτεί συστηματική και εκτεταμένη μελέτη της πολιτιστικής μας παράδοσης. Εκ προοιμίου μπορεί κανείς να ισχυρισθεί ότι πολλά τέτοια μιμίδια κρύβονται στην ορθόδοξη θεολογική παράδοση και διδασκαλία, μια και αυτή αποτελεί ένα από τους κυριότερους, αν όχι ο κυριότερος, πυλώνας της ελληνικής πολιτιστικής μεσαιωνικής παράδοσης.

Στην συνέχεια θα εξετάσω ένα τέτοιο μιμίδιο και θα συζητήσω τους τρόπους με τους οποίους δηλητηριάζει το παρόν μας και με ποιες διαδικασίες ευθύνεται για συγκεκριμένα προβλήματα της κοινωνίας μας. Συγκεκριμένα θα συζητήσω τον κεντρικό πυρήνα της Ορθοδοξίας, όπως αυτός διαμορφώθηκε στο μεσαιωνικό ελληνικό παρελθόν. Και αυτός δεν είναι άλλος από την αντίληψη ότι η εκκλησία της βυζαντινής αυτοκρατορίας είναι αυτή και μόνο αυτή που έχει την ορθή δόξα περί της θεότητας, η ιδέα ότι αυτή γνωρίζει την μοναδική αλήθεια για τον Θεό. Πρόκειται για ένα μιμίδιο που υποβάλει στο υποκείμενο που το φέρει την ιδέα ότι μπορεί αυτός να γνωρίζει την Αλήθεια με ένα μοναδικό τρόπο, έτσι ώστε όλοι οι άλλοι να κάνουν λάθος, και ας το ονομάσουμε το μιμίδιο της κατοχής της Αλήθειας. Προφανώς όλοι οι άνθρωποι, όλοι οι λαοί και όλες οι παραδόσεις έχουν τέτοιες τάσεις, όμως στην Ορθόδοξη παράδοση αυτή η πίστη συνιστά την ίδια την ουσία της και είναι κατοχυρωμένη με διάφορους θεολογικούς τρόπους. Όλες οι Οικουμενικές Σύνοδο είχαν αυτόν τον στόχο.

Πρέπει να επισημανθεί και να τονισθεί ότι στις μέρες πολλοί ορθόδοξοι θεολόγοι θα ήθελαν να αρνηθούν το γεγονός ότι αυτό το μιμίδιο συνιστά την ουσία της πίστης τους. Βέβαια αν κανείς εξετάσει τα πράγματα εκ του σύνεγγυς δεν θα δυσκολευθεί να διαπιστώσει την προσχηματικότητα αυτής της άρνησης, όμως αυτό δεν έχει καμιά σημασία. Και αυτό γιατί οι εν λόγω αντιλήψεις επηρεάζουν ελάχιστο τμήμα του πληθυσμού και δεν έχει καμιά ιδιαίτερη σημασία το τι πρεσβεύουν σήμερα οι θεολόγοι. Αντιθέτως δεν νομίζω ότι θα τολμούσε κανείς να διαφωνήσει στο ότι κατά τον μεσαίωνα και την περίοδο της τουρκοκρατίας το μιμίδιο αυτό συνιστούσε τον πυρήνα της Ορθοδοξίας και επομένως ήταν κεντρικό συστατικό της ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης. Τότε όμως τις αντιλήψεις αυτές τις ασπαζόταν το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού και επομένως το μιμίδιο αυτό κυριαρχούσε στον ελληνικό πληθυσμό και βέβαια έκανες ότι μπορούσε για να επιβιώσει…

Η χρήση της εννοίας του μιμιδίου μας απαλλάσσει από την ανάγκη να συζητήσουμε την ουσία του θέματος, αν πράγματι μπορεί μια τέτοια αντίληψη να ευσταθεί ή όχι. Αυτή η συζήτηση έχει ενδιαφέρον μόνο για όσους τα θεολογικά ερωτήματα είναι κρίσιμα ερωτήματα. Άσχετα λοιπόν από το υπόλοιπο θεολογικό πλαίσιο το μιμίδιο της κατοχής της Αλήθειας είναι αρκετά ευδιάκριτο ότι επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας. Πράγματι η ιδέα ότι αυτός ξέρει την μόνη αλήθεια …για όλα, είναι ένα ευδιάκριτο στοιχείο της συμπεριφοράς του σύγχρονου έλληνα, ιδέα που εκβάλει φυσιολογικά στην ιδέα της μοναδικότητας, το ότι δηλαδή ο καθένας μας είναι ο μόνος και μοναδικός γύρω από τον οποίο περιστρέφεται το σύμπαν.

Στην διαπίστωση αυτή εύκολα κανείς καταλήγει απλά παρατηρώντας την συμπεριφορά των συμπολιτών μας και συχνά πυκνά όλοι μας την στηλιτεύουμε. Παρόλα αυτά η κατάσταση παραμένει η αυτή, κάτι που θα πρέπει να μας οδηγεί στην ιδέα ότι μάλλον δεν ανιχνεύουμε σωστά την αιτία του κακού. Η ιδέα του μιμιδίου μας βοηθά να καταλάβουμε καλύτερα το θέμα. Το μιμίδιο της κατοχής της Αλήθειας έχει σαφώς θρησκευτική και θεολογική αφετηρία, πλην όμως είναι ξεκάθαρο ότι τώρα αυτονομείται από το θρησκευτικό και θεολογικό πλαίσιο. Όταν βρίσκεται στο φυσικό του περιβάλλον δεν χρειάζεται να κάνει πολλά για να επιβιώσει. Την φροντίδα αυτή την αναλαμβάνει η θρησκεία και η θεολογία της.

Το ενδιαφέρον βρίσκεται στην περίπτωση κατά την οποία το φυσικό του περιβάλλον αποσυντίθεται, οπότε δεν μπορεί να τραφεί εκ του φυσικού. Δεν υπάρχει πλέον μια παντοδύναμη Εκκλησία με την θεολογία της για να του εξασφαλίζει τα προς το ζην! Τότε για να επιζήσει πρέπει να “λάβει” έκτακτα μέτρα. Πρέπει να κάνει τους ανθρώπους τους οποίους επηρεάζει ανίκανους να αντιληφθούν την δική του αδυναμία. Επειδή θα ήταν εντελώς ασύμφορο και επομένως αδύνατο να καταστρέψει την ικανότητα σκέψης τους και την δυνατότητα όρασης και κατανόησης, τουλάχιστον στον χώρο της ελληνικής παράδοσης ακολούθησε άλλη τακτική. Εκπαίδευσε τους ανθρώπους στο να αποδέχονται τον διαχωρισμό των λόγων από τα έργα, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι εύκολα να ζουν ταυτόχρονα σε δύο κόσμους, ένα αυτόν της φαντασίας, όπου το εν λόγω μιμίδιο ζει και βασιλεύει και το άλλο, αυτόν της πεζής πραγματικότητας όπου ο άνθρωπος ζει την διάψευση της πίστης του, αλλά όμως δεν την χάνει !

Έτσι βλέπουμε ότι το εν λόγω μιμίδιο επιζεί γιατί στην πραγματικότητα έχει απενεργοποιήσει ένα άλλο μιμίδιο, το μιμίδιο του αληθεύειν. Το γεγονός αυτό ερμηνεύει γιατί μια παθογένεια της ελληνικής κοινωνίας η οποία στηλιτεύεται διαρκώς και διαχρονικά, παρόλα αυτά παραμένει ακμαία και νεάζουσα και συνεχίζει να υπονομεύει τις όποιες προσπάθειές μας να προσαρμοσθούμε με επιτυχία στην σύγχρονη πραγματικότητα. Για να επιζήσει το μιμίδιο της κατοχής της Αλήθειας, δεν έχει παρά να απενεργοποιεί το μιμίδιο του αληθεύειν. Στην πραγματικότητα μόνο αν ενεργοποιήσουμε ξανά το μιμίδιο του αληθεύειν θα μπορέσουμε να πάψουμε να ζούμε την δική μας αλήθεια σαν την μοναδική στον κόσμο, θα εξουδετερώσουμε το μιμίδιο της κατοχής της Αλήθειας. Επειδή όμως όλα αυτά είναι αλληλένδετα ισχύει και το ακριβώς αντίστροφο.

Ο άνθρωπος ή η ανθρώπινη ομάδα στην οποία δρα το μιμίδιο της κατοχής της Αλήθειας και ταυτόχρονα έχει απενεργοποιημένο το μιμίδιο του αληθεύειν είναι φυσικό και αναμενόμενο να εμφανίζει ιδιότυπη εγωπάθεια και μια διαρκή διαφοροποίηση ανάμεσα στα λόγια και τα έργα που τελικά εκβάλουν σε συγκεκριμένες κοινωνικές συμπεριφορές κατακερματισμού της κοινωνίας και μεγιστοποίηση της ανευθυνότητας και της ολοκληρωτικής αποφυγής της πάσης φύσεως ουσιαστικής αξιολόγησης. Το ψέμα και το φαίνεσθαι είναι οι κυρίαρχες συμπεριφορές που θεωρούνται αυτονόητα θεμιτές αρκεί να εξυπηρετούν τα συμφέροντά των ομάδων. Τέτοιες συμπεριφορές παρατηρούνται σε όλες τις κοινωνίες, σε κοινωνίες όμως που κυριαρχούν τα εν λόγω μιμίδια είναι και κοινωνικά αποδεκτές και για τον λόγο αυτό εξαιρετικά μαζικές.

Από τα παραπάνω καθίσταται φανερό ότι το πρόβλημα της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας είναι, για την ελληνική κοινωνία, πρώτιστα θέμα πολιτιστικό καθώς η απουσία ουσιαστικής αξιολόγησης έχει ως πρώτο θύμα την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα και η αντιμετώπισή του θα πρέπει να εστιαστεί πρωτίστως σε αυτά τα επίπεδα και σε δεύτερο χρόνο να χρησιμοποιηθούν τα κλασσικά οικονομικά εργαλεία. Όπως αποδεικνύεται στην πράξη, αυτά τα δεύτερα διαρκώς αποτυγχάνουν, στην ελληνική πραγματικότητα, όχι γιατί υπάρχει πρόβλημα γονιδίων, αλλά πρόβλημα μιμιδίων, και επομένως αυτή η ίδια η ζωή μας δείχνει τι πρέπει να κάνουμε. Ένα πολιτιστικό πρόβλημα καθώς έχει έντονα ψυχολογικό χαρακτήρα, παίρνει τον δρόμο της επίλυσής του όταν έρχεται στο φως της συνειδητότητας.

Είναι λοιπόν καθήκον των διανοουμένων να αναδείξουν, να συζητήσουν και επανατοποθετήσουν το πρόβλημα της σχέσης των έργων και των λόγων, το πρόβλημα του αληθεύειν σε νέες βάσεις, να διακρίνουν ποιες ιδέες και ποιες αντιλήψεις που έχουν καλλιεργηθεί και κυριαρχήσει στην ελληνική κοινωνία, τόσο του μεσαίωνα, όσο και την σύγχρονη, μας έχουν καταστήσει επιρρεπείς στο να ανεχόμαστε το ψέμα στην ζωή μας. Αν η θερμοκοιτίδα που εξέθρεψε το εν λόγω μιμίδιο ήταν η εκκλησιαστική θεολογία, θα πρέπει να δούμε τις επιβιώσεις της σήμερα και κυρίως τις μεταλλαγές της, έτσι ώστε να ακυρώσουμε τις αρνητικές της δράσεις, αλλά και να καλλιεργήσουμε αυτές τις στάσεις ζωής που μας καθιστούν συνεπείς και υπεύθυνους, τίμιους απέναντι στον εαυτό μας και τους άλλους.

Στα παραπάνω ουσιαστικά περιγράφω μια μέθοδο, μια διαδικασία η οποία πρέπει να επαναληφθεί και για όσα άλλα μιμίδια μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι κρύβονται πίσω από την νεοελληνική καχεξία, να δούμε τις αλληλεπιδράσεις τους και τις συνέπειές τους και εν τέλει να προσπαθήσουμε να τα αντιμετωπίσουμε με τους κατάλληλους τρόπους. Τέτοια μιμίδια έχουν εκτραφεί σε αφθονία στο θρησκευτικό αλλά και στο ιστορικό παρελθόν μας και καταφέρνουν να επιβιώνουν χάρη στην αγιοποίηση του παρελθόντος. Δεν θα μας αφήσουν εύκολα να τα απενεργοποιήσουμε, ο αγώνας για την επιβίωσή τους είναι άλλωστε το δομικό συστατικό τους, αλλά μοιάζει να είναι η αναγκαία και ενδεχομένως μοιραία μάχη για την επιβίωση του σύγχρονου ελληνισμού.

1. Richard Dawkins, Το εγωιστικό Γονίδιο, Κάτοπτρο 1976, σελ. 356 κ.ε.


2. Πολύ κατατοπιστικό είναι το σχετικό άρθρο στο λήμμα memes της Wikipedia http://en.wikipedia.org/wiki/Memes όπου μπορεί να δει κανείς και την σχετική συζήτηση που προκαλεί η ιδέα του μιμιδίου στην επιστημονική κοινότητα.

3. Αυτήν την εργασία του εν λόγω μιμιδίου περιγράφω εκτενώς στο βιβλίο μου Ο Πλανήτης της Θεολογίας, σελ. 151 κ.ε.